Διαβούλευση βιώσιμης κινητικότητας στον Πειραιά

Ολοκληρώθηκε η διαβούλευση στο δήμο Πειραιά για την εφαρμογή πολιτικών βιώσιμης κινητικότητας στo πλαίσιo του έργου CycleCities.
Εισαγωγή: Έργο Cycle Cities. Γενικά για τη μελέτη
To CYCLECITIES είναι ένα έργο του προγράμματος INTERREG IVC, με κύριο στόχο του την ενσωμάτωση της ποδηλασίας σε ευρωπαϊκές πόλεις, μέσω συστημάτων βιώσιμης διαχείρισης κινητικότητας. Ο γενικός στόχος του έργου CYCLECITIES είναι η ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών μεταξύ των ευρωπαϊκών πόλεων, καθώς και η δημιουργία ενός «κεφαλαίου γνώσης», το οποίο θα υποστηρίζει την ένταξη του ποδηλάτου στα αστικά προγράμματα διαχείρισης της κινητικότητας για τη βελτίωση των συνθηκών κυκλοφορίας και περιβάλλοντος της πόλης.
Ένα από τα χαρακτηριστικά αντικείμενα του έργου ήταν η εφαρμογή ενός σχεδίου βιώσιμης κινητικότητας στον Πειραιά. Η εφαρμογή ενός τέτοιου σχεδίου σε μία εξαιρετικά κορεσμένη περιοχή όπως είναι ο Πειραιάς, που επιβαρύνεται με τους μεγάλους φόρτους του λιμανιού και έχει έναν εξαιρετικά πυκνό οικιστικό ιστό χωρίς υποδομές στάθμευσης αποτελεί μία μεγάλη πρόκληση. Η υλοποίηση σχεδίων βιώσιμης κινητικότητας θα μειώσει το χώρο επί του οδοστρώματος που διατίθεται για στάθμευση και θα προτείνει ένα διαφορετικό μοντέλο συμπεριφορών και μετακινήσεων. Χωρίς την ενημέρωση και συμμετοχή του κόσμου στην προσπάθεια αυτή δεν είναι δυνατόν να υλοποιηθεί ένα τέτοιο σχέδιο σε μία τόσο κορεσμένη περιοχή.
Η διαβούλευση με τους κατοίκους του Πειραιά βασίστηκε σε μια συνθετική προσέγγιση συλλογής δεδομένων, αφού χρησιμοποιήθηκαν δύο διαφορετικές ερευνητικές μέθοδοι. Στο αρχικό στάδιο της μελέτης ο στόχος ήταν η ανίχνευση σημαντικών επιμέρους θεμάτων και επομένως η πρώτη μέθοδος που επιλέχτηκε ήταν ποιοτική και συνίστατο στη διεξαγωγή συνεντεύξεων με κατοίκους της πόλης του Πειραιά. Η δεύτερη μέθοδος που επιλέχτηκε ήταν η έρευνα μέσω ερωτηματολογίου, ώστε να υπάρχει πρόσβαση σε ένα μεγαλύτερο αριθμό κατοίκων, καταγράφοντας τις απόψεις τους σε προκαθορισμένες ερωτήσεις. Οι δύο αυτές μέθοδοι λειτούργησαν συμπληρωματικά καθώς τα συμπεράσματα που εξήχθησαν από τις συνεντεύξεις, βοήθησαν στη συνέχεια να διατυπωθούν με ορθότερο τρόπο, οι ερωτήσεις του ερωτηματολογίου.

Τα αποτελέσματα των συνεντεύξεων
Ο μεγαλύτερος επιστημονικός αντίλογος στα τυποποιημένα ερωτηματολόγια στην κοινωνική έρευνα είναι ότι αυτά προετοιμάζονται και συντάσσονται από ειδικούς που δεν έχουν γνώση των τοπικών ιδιαιτεροτήτων, οπότε αποτυγχάνουν να καλύψουν όλες τις παραμέτρους του προβλήματος που εξετάζουν. Οι προκαταρκτικές επαφές ήταν για αυτό ημι-δομημένες ελεύθερες συζητήσεις με κοινωνικούς παράγοντες, αλλά και κοινούς πολίτες, ώστε να γίνει κατανόηση των βασικών παραμέτρων που υπεισέρχονται στη συζήτηση κατά το σχεδιασμό μίας στρατηγικής για την πόλη προς τη βιώσιμη κινητικότητα.
Πραγματοποιήθηκαν 6 συνολικά συνεντεύξεις με κατοίκους του Πειραιά, σε χώρους που οι ίδιοι είχαν επιλέξει. Επιλέχτηκε ο τύπος της ημι-δομημένης συνέντευξης,  δηλαδή μιας ευέλικτης, ανοιχτής, ελάχιστα τυποποιημένης και εις βάθος συνομιλίας, που εστίαζε όμως στα θέματα της μετακίνησης στην πόλη του Πειραιά.
Τα βασικά συμπεράσματα που εξήχθησαν από τις συνεντεύξεις είναι τα εξής:
•    Η δημιουργία δικτύου ποδηλατόδρομων βρήκε όλους τους συνομιλητές σύμφωνους. Πρότειναν τέτοια δίκτυα κυρίως στους κεντρικούς δρόμους του δήμου Πειραιά, κατά μήκος της παραλίας από το Χατζηκυριάκειο μέχρι το ΣΕΦ που αποτελεί τη «βόλτα» των κατοίκων, και κατά μήκος του λιμανιού.
•    Υπάρχουν αρκετοί ανασταλτικοί παράγοντες για τη χρήση του ποδηλάτου. Περιλαμβάνουν θέματα που λύνονται με τη δημιουργία ποδηλατόδρομων, όπως η ασφάλεια στη μετακίνηση, αλλά και άλλα που απαιτούν την εφαρμογή κατάλληλων πολιτικών (όπως η αδυναμία εξεύρεσης ασφαλούς χώρου στάθμευσης για το ποδήλατο και η άνοδος της εγκληματικότητας της βραδυνές ώρες).
•    Ο δήμος του Πειραιά είναι ένας δήμος, του οποίου οι πολίτες είναι εξοικειωμένοι με τα υπόλοιπα μέσα που αναδεικνύονται από πολιτικές βιώσιμης κινητικότητας (περπάτημα, μέσα σταθερής τροχιάς, λεωφορεία). Η δυσκολία στάθμευσης κάνει τη χρήση του αυτοκινήτου μη συμφέρουσα για μικρού μήκους μετακινήσεις ή για μετακινήσεις προς το κέντρο της Αθήνας.
•    Υπάρχει ισχυρή υποστήριξη για μέτρα υπέρ του πεζού (απομάκρυνση τραπεζοκαθισμάτων και περιπτέρων, αστυνόμευση παράνομης στάθμευσης σε ράμπες και πεζοδρόμια, βελτίωση βατότητας πεζοδρομίων, αύξηση πλάτους πεζοδρομίων, καθαριότητα).
•    Από όλους τους συνομιλητές εκδηλώθηκε δυσφορία για την έλλειψη αστυνόμευσης που διευκολύνει την άναρχη στάθμευση σε κεντρικούς δρόμους και προκαλεί σημαντικές κυκλοφοριακές επιπτώσεις.
•    Τονίστηκε το πρόβλημα στάθμευσης που υπάρχει σε όλη την έκταση του δήμου και τη συμβολή σε αυτό μεγάλων υπερτοπικών χρήσεων που έλκουν οχήματα από όλο το Λεκανοπέδιο (Πανεπιστήμιο Πειραιά, Τζάνειο Νοσοκομείο, ζώνη αναψυχής παραλιακής, Μητροπολιτικό (Metropolitan) Θεραπευτήριο, ΣΚΑΙ – Καθημερινή κ.λπ.). Πρόβλημα στάθμευσης υπάρχει ακόμα και για τα δίκυκλα στο κέντρο της πόλης.
•    Υπήρξαν παράπονα για την ποιότητα της λεωφορειακής εξυπηρέτησης από πλευράς λειτουργικής ταχύτητας και συχνοτήτων δρομολογίων.

Τα αποτελέσματα της διαδικτυακής διαβούλευσης
Με βάση τα πρώτα αυτά συμπεράσματα διοργανώθηκε ένα διαδικτυακό ερωτηματολόγιο το οποίο στάλθηκε ηλεκτρονικά σε φορείς και κατοίκους του Πειραιά.
Επιθυμία ήταν να συγκεντρωθεί το μεγαλύτερο δυνατό εύρος απόψεων. Προς το σκοπό αυτό έγινε «κοινωνική» χαρτογράφηση της πόλης. Μέσα από διαδικτυακή έρευνα:
1.    των δημοτικών κοινοτήτων που έχουν θεσμοθετηθεί στον Πειραιά,
2.    των κοινωνικών δομών που υπάρχουν στον Πειραιά,
3.    των συλλογικοτήτων που δραστηριοποιούνται στο δήμο,
4.    των ειδησεογραφικών ιστοσελίδων και των
5.    blogs που έχουν τοπική αναφορά,
αναγνωρίστηκαν οι «γειτονιές» του Πειραιά, οι φορείς και ενεργοί πολίτες που δραστηριοποιούνται σε αυτές.
Με βάση τη χαρτογράφηση αυτή φτιάχτηκε μία ηλεκτρονική λίστα αλληλογραφίας, στην οποία στάλθηκε το ερωτηματολόγιο.
Η διαδικτυακή έρευνα συγκέντρωσε 269 απαντήσεις και επιβεβαίωσε τα αποτελέσματα των προκαταρκτικών συνεντεύξεων.
Στις κορεσμένες συνθήκες τις πόλης οι κάτοικοι δηλώνουν στην πλειοψηφία τους ότι δεν είναι ικανοποιημένοι με τον τρόπο που μετακινούνται σήμερα.

Γράφημα 1: Ικανοποίηση από τις μετακινήσεις στην πόλη του Πειραιά (Ν= 199) (δεν απάντησαν: 70)

 Οι ερωτηθέντες θεωρούν ότι αυτό που λείπει από την πόλη τους είναι ένα δίκτυο ποδηλατόδρομων. Στις απόψεις των ερωτηθέντων για το πού θα πρέπει να εστιάσει ο σχεδιασμός σχεδόν για όλους το ποδήλατο  αποτελεί πρώτη προτεραιότητα. Επιβεβαιώθηκε λοιπόν το εύρημα των συνεντεύξεων, όπου αποτυπώθηκε μία εξαιρετικά θετική στάση απέναντι στα δημιουργία δικτύων ποδηλάτου στον Πειραιά και σε πολιτικές που έχουν ως σκοπό την βελτίωση της εικόνας του δημόσιου χώρου επ’ ωφελεία των πεζών.

Γράφημα 2: Θέματα στα οποία πρέπει να εστιάσει ο σχεδιασμός σύμφωνα με τους χρήστες αυτοκινήτου (Ν= 66) (δεν απάντησαν: 26). Με «1» σημειώθηκαν τα έργα πρώτης προτεραιότητας, με «2» τα δεύτερα πιο σημαντικά έργα και με «3» τα έργα τρίτης προτεραιότητας.
 
Όπως φάνηκε και από τις συνεντεύξεις οι ερωτώμενοι βλέπουν πολύ θετικά την ανάπτυξη μέσων εναλλακτικών του ΙΧ στην πόλη τους. Μόνο για το τραμ υπήρξαν αρκετές επιφυλάξεις (Πίνακας 1).

Πίνακας 1: Στάσεις απέναντι στα μέσα βιώσιμης κινητικότητας  και στις μελλοντικές κυκλοφοριακές παρεμβάσεις. Οι ερωτώμενοι βαθμολογούν από 1 έως 5. Με 5 δηλώνουν ότι «συμφωνούν απόλυτα», ενώ με 1 ότι διαφωνούν απόλυτα. 3 σημαίνει «ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ».

Συμπεράσματα
Συχνά οι αρμόδιοι να εφαρμόσουν πολιτικές βιώσιμης κινητικότητας, δηλαδή οι πολιτικοί, διστάζουν, καθώς θεωρούν ότι η εφαρμογή πολιτικών που δεν εξυπηρετούν το αυτοκίνητο, το οποίο χρησιμοποιεί η πλειοψηφία των ψηφοφόρων τους, δε θα έχει θετικό πολιτικό αντίκτυπο.
Η διαβούλευση που διενεργήθηκε στο δήμο του Πειραιά δείχνει ότι η κοινωνία είναι ώριμη πλέον να αποδεχτεί μία στροφή στην εφαρμοζόμενη πολιτική. Το ποδήλατο χρησιμοποιείται πλέον από όλο και περισσότερους και δεν είναι ένα περιθωριακό μέσο, όπως ήταν παλιότερα. Οι κάτοικοι του Λεκανοπεδίου χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς, καθώς για πολλές μετακινήσεις στα πυκνοδομημένα κέντρα της Αθήνας και του Πειραιά το αυτοκίνητο δεν είναι λειτουργικό. Οι κάτοικοι απαιτούν όταν είναι στους δρόμους αξιοπρεπή χώρο για να περπατούν με ασφάλεια. Δυσανασχετούν όταν κινούνται με το αυτοκίνητο με την έλλειψη αστυνόμευσης που εκθρέφει την αυθαιρεσία στη στάθμευση που προκαλεί με τη σειρά της σημαντικά κυκλοφοριακά προβλήματα.
Κατά συνέπεια η εφαρμογή μιας πολιτικής που έχει ως σκοπό τον περιορισμό της χρήσης του αυτοκινήτου μπορεί να συναντήσει θερμή υποδοχή από ενεργούς πολίτες των ελληνικών πόλεων. Οι πολιτικοί που έχουν σκοπό να τις εφαρμόσουν μπορούν πλέον να περιμένουν εκλογικά οφέλη από την επιλογή τους. Στη δύσκολη διαδικασία της εφαρμογής τους πρέπει να ανοιχτούν στον κόσμο και να αναζητήσουν συμμάχους, ώστε να μην κυριαρχούν στο δημόσιο διάλογο μόνο αρνητικές φωνές που θολώνουν τη γενική εικόνα και προκαλούν ανησυχία στους υπεύθυνους των αποφάσεων.
Άλλωστε η εφαρμογή τέτοιων πολιτικών σε πόλεις όπως ο Πειραιάς, που έχει καταληφθεί πλήρως από σταθμευμένα και κινούμενα οχήματα εξαιτίας υπερτοπικών χρήσεων (λιμάνι, Πανεπιστήμιο κ.λπ.) δεν μπορεί να ακολουθήσει άλλη οδό από αυτή του δημόσιου διαλόγου και της συναίνεσης. Η αλλαγή της εικόνας των ελληνικών πόλεων είναι μία δύσκολη αποστολή που απαιτεί διαρκή επικοινωνία  με τους κατοίκους εκείνους που έχουν ισχυρό μερίδιο ευθύνης για την εικόνα που εκπέμπει η πόλη τους.\

Χριστοδουλοπουλου Γεωργία, Αθανασόπουλος Κωνσταντίνος, Βλαστού Φιλύρα