Είναι γνωστό ότι, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι Έλληνες, για να αποφεύγουν τις Τουρκικές θηριωδίες, ακολούθησαν το δρόμο της ξενιτιάς, μεταφέροντας το Ελληνικό Πνεύμα και την Ελληνική Παιδεία σ’ όλον τον κόσμο, δημιουργώντας τις Ελληνικές Κοινότητες της Διασποράς. Οι κοινότητες αυτές, αποτέλεσαν εστίες συσπείρωσης και εθνικής αυτογνωσίας. Βιέννη, Παρίσι, Βουκουρέστι, Ιάσιο, Οδησσός, Βουδαπέστη, Τεργέστη, Κωνσταντινούπολη, Βενετία, είναι, μερικά, από τα κέντρα του παροικιακού Ελληνισμού, στα οποία καλλιεργήθηκε η άποψη ότι η απελευθέρωση της Πατρίδας τους, δεν ήταν υπόθεση, μόνο, των ομοεθνών τους, που ζούσαν υπό τον Τουρκικό ζυγό, αλλά και δική τους ευθύνη. Έτσι, καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η συμβολή τους υπήρξε σημαντική και πολύπλευρη, οι αλλεπάλληλες και διαρκείς εκδόσεις της αρχαιοελληνικής γραμματείας διαδραμάτισαν σοβαρό ρόλο στην αυτοσυνείδηση και αυτογνωσία της μακράς, ανά τους αιώνες, διαδρομής του ελληνισμού και της ευθύνης για την αναγέννησή του. Ο Ελληνισμός της Διασποράς, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες εκφράσεις του Ελληνισμού, στη διαχρονική του πορεία. Είναι μια νοητή προέκταση του Ελληνισμού, πολύ πέρα, από τα οριοθετημένα γεωγραφικά σύνορα του κράτους της Ελλάδας.
Σε αυτό το πλαίσιο, η διπλωματία πόλεων, και ειδικότερα οι αδελφοποιήσεις και τα δίκτυα πόλεων, συνιστούν παραδοσιακά εργαλεία «ήπιας» ισχύος για την προώθηση και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς των τοπικών αρχών αλλά και εν προκειμένω εγγύηση για τη διαχρονική συνέχεια και περαιτέρω σύσφιξη των δεσμών των πληθυσμών των κοιτίδων του ελληνισμού με ελληνικές τοπικές αρχές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αδελφοποίηση του Πειραιά με την Οδησσό, η οποία μέχρι σήμερα διατηρεί αδιατάρακτους τους δεσμούς του ελληνικού δήμου με τον ελληνισμό της ουκρανικής πόλης.
Οι ιστορικοί αναφέρουν ότι, ο ελληνισμός της Οδησσού, όπου ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία, και κυρίως οι έμποροι βοήθησαν τη σκλαβωμένη πατρίδα, παντοιοτρόπως. Έστειλαν πολεμοφόδια και χρήματα για τον αγώνα του 1821, πλήρωσαν για την απελευθέρωση Ελλήνων αιχμαλώτων, έκτισαν σχολεία και εκκλησίες, φτωχοκομεία και νοσοκομεία, χρηματοδότησαν τη Φιλική Εταιρεία, έγιναν εθνικοί ευεργέτες (Βαρβάκης – Ριζάρης, Υψηλάντηδες, Ζωσιμάδες, Καπλάνης κ.ά.).
Από τον Απρίλιο του 1992 ο τότε δήμαρχος Πειραιά, κ. Σ. Λογοθέτης, είχε εισηγηθεί στο Δημοτικό Συμβούλιο με το υπ’αριθ. 13492/30-4-1992 έγγραφό του, τη λήψη απόφασης για την αδελφοποίηση του Πειραιά με την Οδησσό, επισημαίνοντας πως οι λόγοι προώθησης του σχετικού Συμφώνου ήταν εθνικοί, εμπορικοί, πολιτιστικοί και ιστορικοί. Γι’ αυτούς τους λόγους η αναβίωση του Ελληνισμού της Οδησσού θεωρήθηκε εθνικό καθήκον για τη δημοτική αρχή. Ο ελληνισμός της Οδησσού θα αποτελούσε το συνδετικό κρίκο φιλίας μεταξύ των δύο πόλεων και πρεσβευτής συνεργασίας στο παρόν και στο μέλλον. Το Δημοτικό Συμβούλιο συνήλθε σε συνεδρίαση στις 6-5-1992 σε νόμιμη απαρτία με παρόντες 33 Δημοτικούς Συμβούλους, και η πρόεδρος του Δ.Σ κα. Θεονίτσα Βλασσοπούλου έθεσε υπόψη του Συμβουλίου το εισηγητικό έγγραφο του Δημάρχου που εδραζόταν στις διατάξεις του άρθρου 282 του Π.Δ 323/89, και ομόφωνα ενέκρινε με την υπ’αριθ. 256/92 απόφασή του την αδελφοποίηση Πειραιά και Οδησσού. Το Φεβρουάριο του 1993 το Υπουργείο Εξωτερικών με έγγραφό του (Δ1 Δ.Μ.Υ. Φ.2116.46/5/ΑΣ341/2-2-93), επισήμανε ότι δεν υπάρχει αντένδειξη για τη συγκεκριμένη αδελφοποίηση. Στο διάστημα που μεσολαβεί μέχρι την υπογραφή του Συμφώνου Αδελφοποίησης αναπτύχθηκε έντονη αλληλογραφία μεταξύ του Δήμου Πειραιά και παραγόντων του εμπορικού συλλόγου της πόλης σε μια προοπτική να επισπευτούν οι διεργασίες για την υπογραφή του Συμφώνου, το οποίο αναμενόταν να βοηθήσει ιδιαίτερα τις εμπορικές δραστηριότητες των Ελλήνων επιχειρηματιών στην περιοχή.
Πράγματι, στις 25-3-1993, παρουσία μελών του Ελληνικού Κοινοβουλίου με επικεφαλής την Υφυπουργό Εξωτερικών κ. Βιργινία Τσουδερού, εκπροσώπων κομμάτων, του Δήμου Πειραιά, της Πανεπιστημιακής κοινότητας, και του επιχειρηματικού κόσμου του Πειραιά υπογράφτηκε στην Όπερα της Οδησσού το Σύμφωνο Αδελφοποίησης μεταξύ Πειραιά και Οδησσού. Το Σύμφωνο Αδελφοποίησης συνέπεσε με τα εγκαίνια της αναστήλωσης του κτιρίου της Φιλικής Εταιρείας, 172 χρόνια ακριβώς μετά τον Εθνικό ξεσηκωμό. Παράλληλα, ο κ. Λογοθέτης είχε προτείνει μια σειρά συμφωνιών που θα πλαισίωναν το Σύμφωνο, με την προϋπόθεση πως αυτές θα γίνονταν αποδεκτές και από τον Ουκρανό ομόλογό του:
• Να ιδρυθεί Νομικό πρόσωπο που θα διοικεί το σπίτι (μουσείο) της «Φιλικής Εταιρείας » με πρόσωπα που θα ορίζει ο Δήμος του Πειραιά και ο Δήμος της Οδησσού.
• Να δοθεί από μια υποτροφία σε σπουδαστές ή αποφοίτους οι οποίοι θα φιλοξενούνταν αντίστοιχα στο Πανεπιστήμιο του Πειραιά και στο Πανεπιστήμιο της Οδησσού.
• Να καταβληθεί από την πλευρά του Δήμου Πειραιά ιδιαίτερη προσπάθεια, ώστε και η Οδησσός να ενταχθεί στο τότε κοινοτικό πρόγραμμα ECOS που αφορούσε τη συνεργασία των αδελφοποιημένων πόλεων της Δυτικής και της Ανατολικής Ευρώπης.
Έκτοτε, μια σειρά θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος ανέδειξαν την αδελφοποίηση των δύο πόλεων σημαντικό εργαλείο για την ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ των τοπικών κοινωνιών τους:
• Συζητήσεις για τη συγκοινωνιακή σύνδεση Πειραιά – Κων /πολης – Γαλατσίου και Βάρνας.
• Αποστολή 30 σολιστών του Θεάτρου της Όπερας και του μπαλέτου της Οδησσού για παραστάσεις στον Πειραιά.
• Παρουσία ελληνικής αντιπροσωπείας στις εορταστικές εκδηλώσεις για την ίδρυση της Οδησσού.
• Δημιουργία ελληνο-ουκρανικού επιμελητηρίου και διορισμός προξενικού λιμενάρχη στην Οδησσό.
• Αδελφοποίηση δικηγορικού συλλόγου Πειραιά με δικηγορικό σύλλογο Οδησσού (8/2/1997).
• Φιλοξενία 100 παιδιών από την Οδησσό στις παιδικές κατασκηνώσεις του δήμου Πειραιά (2000)
• Εκθέσεις και διαγωνισμοί με τη συμμετοχή του Δήμου Πειραιά (Millennium Οδησσός 2001) για την προβολή νέων τεχνολογιών και τεχνογνωσίας, καθώς και διεξαγωγή διαγωνισμού Ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών που έφερε σε επαφή τα στελέχη και τους εργαζομένους στα Μ.Μ.Ε. των δύο πόλεων.
• Διεξαγωγή της 7ης Τουριστικής Έκθεσης στην Οδησσό καθώς και της Διάσκεψης με θέμα «Συνεργασία των Πόλεων–Μελών της Λέσχης της Μαύρης Θάλασσας με Αδελφοποιημένες Πόλεις» (2001).
• Συμμετοχή του Δήμου Πειραιά στην έκθεση φωτογραφίας των πόλεων που αποτελούσαν τα ιδρυτικά μέλη της «Ένωσης των Αρχαίων Ελληνικών Λιμανιών της Μεσογείου και άλλων Θαλασσών», παρουσιάζοντας πλούσιο υλικό για την καθημερινή ζωή στον Πειραιά, καθώς και φωτογραφικό υλικό, ενώ παράλληλα ανανεώθηκε η φιλοξενία των παιδιών της Οδησσού στις παιδικές κατασκηνώσεις του Πειραιά.
• Διάπλους ενός ιστιοφόρου της «ΑΛΤΣΙΟΝΑΣ» με αφορμή τα 300 χρόνια ίδρυσης της Αγίας Πετρούπολης (πόλης επίσης Αδελφοποιημένης με τον Πειραιά από το 1984). Το ιστιοφόρο θα ελλιμένιζε στα λιμάνια αδελφοποιημένων πόλεων και εταίρων της Οδησσού, και στον Πειραιά βρέθηκε στις 25-26 Μαρτίου 2003. Το πενταμελές πλήρωμα του ιστιοφόρου με επικεφαλής τον πλοίαρχο κ. Πετουχώφ Μιχαήλ Σεραφήμοβιτς μετέφερε επιστολή προς το Δήμαρχο Περαιά, κ. Αγραπίδη, εκ μέρους του ομολόγου του της Οδησσού, κ.Ruslan Bodelan, με συγκεκριμένες προτάσεις οι οποίες αφορούσαν τη διοργάνωση παιδικής λεμβοδρομίας που θα πραγματοποιείτο στην Οδησσό το 2004.
• Πολιτιστικό πρόγραμμα με θέμα «Θάλασσα /Ωκεανός» στην Οδησσό, όπου Ουκρανοί καλλιτέχνες φιλοτέχνησαν πίνακες από τις Αδελφοποιημένες με την Οδησσό Πόλεις –Λιμάνια και οι οποίοι περιλαμβάνονταν σε ένα λεύκωμα το οποίο ζητήθηκε να διακινηθεί και από το Δήμο Πειραιά (2008)
• Συμμετοχή του Δήμου Πειραιά στις εκδηλώσεις για τον εορτασμό συμπλήρωσης 224 ετών από την ίδρυση της Οδησσού, καθώς και στα εγκαίνια του Ελληνικού Πάρκου στην πόλη της Ουκρανίας, το οποίο είναι δωρεά του Κοινωφελούς Ιδρύματος Μπούμπουρα (2018).
Εκτός βέβαια από τον Πειραιά, και άλλοι ελληνικοί δήμοι έχουν καταφέρει τα τελευταία χρόνια μέσω της διπλωματίας πόλεων να διατηρήσουν ισχυρούς τους δεσμούς τους με κοιτίδες του ελληνισμού. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι και ο δήμος Ηλιούπολης, ο οποίος τον Οκτώβριο του 2007 προχώρησε στην υπογραφή συμφώνου αδελφοποίησης με το Ιάσιο της Ρουμανίας. Το Ιάσιο ήταν η πρώτη πόλη της τότε οθωμανικής αυτοκρατορίας, στην οποία κυμάτισε το λάβαρο της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821, το οποίο ύψωσε ο αρχιστράτηγος των ελληνικών δυνάμεων Αλέξανδρος Υψηλάντης στο προαύλιο του καθεδρικού ναού των Τριών Ιεραρχών. Η αδελφοποίηση των δύο δήμων πραγματοποιήθηκε, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος «Ευρώπη για τους Πολίτες», το οποίο συντονίζει σε εθνικό επίπεδο το Υπουργείο Εσωτερικών από το 2007.
Τέλος, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε από τις ανωτέρω πρωτοβουλίες των ελληνικών δήμων την αξιέπαινη προσπάθεια του Δικτύου Ι. Καποδίστριας που συστήθηκε το Φεβρουάριο του 2007 από τους Δήμους Κέρκυρας, Αίγινας, Αμμοχώστου, Ναυπλίου και Koper – Capodistria (Σλοβενία), οι οποίοι συνδέονται με σταθμούς της ζωής του Ιωάννη Καποδίστρια από τη γέννηση έως τη δολοφονία του. Οι σκοποί της συνεργασίας και των ανταλλαγών, όπως περιγράφονται στο Καταστατικό έγγραφο του Δικτύου, αφορούν την παρουσίαση των αξιοθέατων που σχετίζονται με τον Ιωάννη Καποδίστρια, τη ζωή και το έργο του˙ την προβολή δράσεων με επιστημονικό, ιστορικό και καλλιτεχνικό περιεχόμενο που συμβαίνουν σε κάθε μία από τις πόλεις, και σχετίζονται με τη μελέτη και ανάδειξη της κοινής κληρονομιάς τους˙ και τη διεύρυνση του Δικτύου με άλλες πόλεις που ιστορικά συνδέθηκαν με τον Ιωάννη Καποδίστρια.
Κατόπιν τούτου, με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, η Ελληνική Πολιτεία θα μπορούσε να διαμορφώσει ένα ιδιαίτερο πρόγραμμα δράσεων με θέμα τη διπλωματία πόλεων ως εργαλείο για τη διατήρηση και ενίσχυση των δεσμών μεταξύ κοιτίδων του ελληνισμού, που πρωτοστάτησαν στην προετοιμασία της εθνικής παλιγγενεσίας, και ελληνικών δήμων.
Του Αντώνη Καρβούνη
Στέλεχος του Υπουργείου Εσωτερικών, Πρόεδρος της Επιτροπής για τις διεθνείς συνεργασίες των ΟΤΑ (άρθ.4 παρ.2 του ν.3345/2005) και εθνικό σημείο επαφής του ευρωπαϊκού προγράμματος «Ευρώπη για τους Πολίτες».
