Fractal Δημόσια Διοίκηση: Τεχνολογία Blockchain & Οργανωσιακή Λειτουργία των Δήμων

Κίμων Σιδηρόπουλος
Υπάλληλος του Υπουργείου Εσωτερικών

Στο προηγούμενο φιλόξενο Συνέδριο της Ένωσης των Γενικών Γραμματέων Τοπικής Αυτοδιοίκησης «Κλεισθένης» το οποίο διεξήχθη στην Κόρινθο ανέπτυξα το θέμα: «Η θεωρία της Αυτόνομης Οργάνωσης και ο Τοπικός Ψηφιακός Πολίτης», προσπαθώντας να βρω τρόπους χρήσης της τεχνολογίας blockchain στη διοίκηση των δήμων. Μέσα από τις σελίδες του περιοδικού «πρΟΤΑση» ο «Τοπικός Ψηφιακός Πολίτης» μετονομάστηκε σε «Συμμετοχικό Πολίτη» παρουσιάζοντας τον τρόπο με τον οποίο ο πολίτης- δημότης θα λαμβάνει αποφάσεις για τη διοίκηση από τον ίδιο των «κοινών» και την άσκηση κατ’ επέκταση των αρμοδιοτήτων των δήμων οι οποίες αποτελούν «τοπική υπόθεση».
Η «Θεωρία της Αυτόνομης Οργάνωσης» αποτελείται εκτός από τον «Συμμετοχικό Πολίτη» και από μια δεύτερη διάσταση την «Fractal αρχιτεκτονική της διοικητικής δομής των δήμων». Αυτή τη δεύτερη διάσταση θα προσπαθήσω να αναπτύξω στη σημερινή μου εισήγηση και η οποία θα οδηγήσει στην παρουσίαση της «Αυτόνομης Αποκεντρωμένης Διακυβέρνησης».

Η χρήση του όρου fractal προέρχεται από τη Φυσική Επιστήμη για να αποδώσει ένα γεωμετρικό σχήμα που επαναλαμβάνεται αυτούσιο σε άπειρο βαθμό μεγέθυνσης. Με τη χρήση του όρου αυτού θέλουμε με έμφαση να σχηματοποιήσουμε την προσδοκία μας ότι με τη χρήση της τεχνολογίας blockchain όπως θα προσπαθήσουμε να αποδείξουμε στην παρούσα παρουσίαση όλοι οι δήμοι της χώρας, ανεξαρτήτως πληθυσμιακού ή χωρικού μεγέθους και υπαλλήλων αυτών θα ανταποκρίνονται εξίσου στην ικανοποίηση των τοπικών αναγκών.

Κατ’ αρχήν, όμως θα πρέπει να υπενθυμίσουμε τα βασικά γνωρίσματα της τεχνολογίας blockchain:
Το blockchain είναι στην ουσία ένα μητρώο, για την τήρηση του οποίου δεν είναι αρμόδια μία κεντρική αρχή, αλλά οι λεγόμενοι κόμβοι – nodes, δηλαδή χρήστες οι οποίοι, έχοντας εγκαταστήσει το απαιτούμενο λογισμικό στο computer τους, ενημερώνουν, ταυτόχρονα όλους τους άλλους χρήστες του μητρώου για τις αλλαγές σε αυτό, ώστε ανά πάσα στιγμή όλοι να έχουν την ίδια ακριβώς εικόνα του μητρώου. Επομένως, το μητρώο σε μία πλατφόρμα blockchain δεν είναι απλά αποκεντρωμένο (decentralized) αλλά και διανεμημένο (distributed) με την έννοια ότι ολόκληρο το μητρώο συναλλαγών τηρείται από όλους τους κόμβους και συγχρονίζεται ταυτόχρονα, ώστε όλοι οι κόμβοι να έχουν το ίδιο ενημερωμένο μητρώο. Μέσω του blockchain αποθηκεύονται κι επαληθεύονται πληροφορίες και δεδομένα, τα οποία συνήθως εντάσσονται σε μπλοκ, με τη χρήση κρυπτογραφικών μεθόδων και με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργείται μία συνεχής αλυσίδα δεδομένων, ενώ κάθε τροποποίηση μίας πληροφορίας που έχει καταγραφεί στο μητρώο να επηρεάζει αναγκαστικά όλες τις μεταγενέστερες. Με την επίτευξη συμφωνίας (consensus) ανάμεσα στους κόμβους δημιουργείται εμπιστοσύνη για την ορθότητα των στοιχείων που καταχωρούνται στο μητρώο προκειμένου να «ολοκληρωθεί» ένα μπλοκ συναλλαγών και να ενταχθεί στην αλυσίδα των μπλοκ (blockchain).
Το συνήθως ανοιχτό – open source- λογισμικό της κάθε πλατφόρμας blockchain καθορίζει τους όρους με τους οποίους θα καταχωρούνται τα δεδομένα στο μητρώο, τον τρόπο επαλήθευσής τους, το είδος των πληροφοριών που θα καταχωρούνται καθώς και το μέσο συναλλαγής, το οποίο στην πλατφόρμα blockchain του ethereum έχει τη δυνατότητα να ενσωματώσει και πιο σύνθετες πληροφορίες όπως τα λεγόμενα «έξυπνα συμβόλαια». Το «έξυπνο συμβόλαιο» είναι μια εφαρμογή στην οποία αυτοί που συμμετέχουν έχουν συμφωνήσει ότι εάν συγκεκριμένες προϋποθέσεις ισχύσουν, τότε θα επιτευχθεί ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, όπως η διαδικασία του Ταμείου που θα αναφερθεί ως παράδειγμα παρακάτω.
Θέλω να τονίσω ότι περιγράφω την τεχνολογική αρχιτεκτονική που βρίσκεται πίσω από τις εφαρμογές, οι οποίες ακόμα και στην αρχιτεκτονική του blockchain εμφανίζεται με τον ίδιο τρόπο που γνωρίζουμε και χρησιμοποιούμε καθημερινά στις συνηθισμένες εφαρμογές του υπολογιστή μας.
Σημειώνεται ότι βασική αρχή της έρευνάς μας είναι ότι η τεχνολογία αποτελεί ένα μέσο για την επίτευξη της πολιτικής κοινωνίας και προϋποθέτει ότι ο πολίτης είναι συμμετοχικός στην κοινωνική και πολιτική διάσταση της ζωής. Στεκόμαστε δηλ. κριτικά απέναντι στη σύγχυση που δημιουργείται με τη κατάχρηση της λέξης “digital” όπως στις έννοιες: “digital governance”, “digital citizen” ή ακόμα και οι έννοιες των “smart cities”, οι οποίες δίνουν την αίσθηση στους πολίτες ότι η ψηφιοποίηση των διαδικασιών αρκεί για να επιτευχθεί ένας θαυμαστός υπέροχος κόσμος.

Προέχει να αναδειχθεί ο πολίτης με τις πολιτικές και κοινωνικές του ανησυχίες και όχι η ψηφιοποίηση της δράσης της διοίκησης η οποία αποτελεί ένα μέσο για την επίτευξη του προαναφερθέντος σκοπού.
Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά: εάν όπως θα αναλυθεί η διοίκηση θα λειτουργεί ως ένα Αποκεντρωμένος Αυτόνομος Οργανισμός, το λειτουργικό σύστημα του οποίου θα είναι σε ανοικτό κώδικα όπως είναι το blockchain, τότε για πρώτη φορά διαφαίνεται η δυνατότητα οι πολίτες να συμμετέχουν στον τρόπο που θα εκδίδει τις πράξεις της η διοίκηση και η διαφάνεια στη δράση της θα είναι, πια, μια πραγματικότητα.

Θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε την οργανωσιακή λειτουργία των δήμων η οποία έχει ως σκοπό την αύξηση της κοινωνικής αξίας που προσφέρει ως ο εγγύτερος στον πολίτη πολιτικός θεσμός. Αποδεχόμαστε ότι αυτό που θέλουμε να πετύχουμε και έχει ανάγκη η κοινωνία είναι η πολιτική επανοργάνωσή της. Πρέπει να επανασχεδιάσουμε το ρόλο του δήμου στη κοινωνία και το τρόπο που είναι οργανωμένος, ώστε να ανταποκριθεί σε όλες τις αλλαγές (τεχνολογικές, πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές) που τώρα λαμβάνουν χώρα στη κοινωνία.
Σήμερα έχουμε την γραφειοκρατική δομή και θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε την Αποκεντρωμένη Αυτόνομη Διακυβέρνηση.

Αποκεντρωμένη Αυτόνομη Διακυβέρνηση
Αναφερόμαστε σε «Διακυβέρνηση» γιατί παρόλο που μέσω της fractal Διοίκησης θα προσφέρονται οι ίδιες υπηρεσίες στους πολίτες, η λήψη των αποφάσεων θα παραμείνει στα αιρετά πρόσωπα και επομένως θα εκφράζουν και θα πραγματώνουν και μια διαφορετική πολιτική οπτική).
Προέχει λοιπόν ο διαχωρισμός Διοίκησης και Πολιτικής Ηγεσίας.
Από τη μία πλευρά, η Fractal Διοίκηση θα λειτουργεί σύμφωνα με τα δεδομένα που το δημοτικό συμβούλιο θα έχει συμφωνήσει να τρέχουν στα «έξυπνα συμβόλαια».
Έτσι, υπηρεσίες της διοίκησης οι οποίες μπορούν να καταγραφούν σε ένα Μητρώο (όπως είναι οι Προμήθειες, η Διοίκηση, το Ταμείο) θα μπορούν να λειτουργούν ως Αυτόνομες Αποκεντρωμένες Μονάδες.
Πχ ας δούμε την Αυτόνομη Αποκεντρωμένη Μονάδα της Ταμειακής Υπηρεσίας [ο παραδοσιακός τρόπος επεξεργασίας κι εκκαθάρισης συναλλαγών, εκτός από χρονοβόρος, είναι και περίπλοκος και κατ’ επέκταση αργός, καθώς περισσότερα μέρη ενδέχεται να εμπλέκονται για την ολοκλήρωση μίας συναλλαγής, όπως εισπράκτορες, ταμίες, εκκαθαριστές κ.ο.κ. Κάθε ένα από αυτά τα μέρη τηρεί το δικό του Μητρώο, γεγονός το οποίο εκτός από ζητήματα πρακτικότητας αυξάνει τις πιθανότητες σφαλμάτων και ανακολουθιών. Η τεχνολογία blockchain απλοποιεί σημαντικά τη διαδικασία. Ο χρόνος επιβεβαίωσης και εκκαθάρισης συναλλαγών μειώνεται δραστικά, ανεξάρτητα μάλιστα από τη γεωγραφική θέση των συναλλασσόμενων.
Από την άλλη πλευρά, η πολιτική ηγεσία του Δήμου: ο Δήμαρχος και τα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου.
Ακολούθως, η σημερινή γραφειοκρατική δομή της δημόσιας διοίκησης δρα εντός ενός κανονιστικού πεδίου, ενώ στη fractal διοίκηση θα εμπίπτουν μόνο όσες αρμοδιότητες μπορούν να ασκηθούν κατά δέσμια αρμοδιότητα και γι’ αυτό μπορούν να αποτυπωθούν σε “έξυπνα συμβόλαια”. Δηλαδή η διοίκηση θα εκτελεί μόνο ότι μπορεί να γραφτεί σε «έξυπνα συμβόλαια». Όταν, όμως, ασκείται μια αρμοδιότητα σε διακριτική ευχέρεια θα αποτελεί αρμοδιότητα της πολιτικής ηγεσίας. Γι’ αυτό είναι και αναγκαίος ο διαχωρισμός της διοίκησης από την πολιτική ηγεσία. Ένα παράδειγμα δημόσιας πολιτικής που ασκείται στο πλαίσιο της διακριτικής ευχέρειας αποτελεί η βεβαίωση μόνιμης κατοικίας. Η βεβαίωση μόνιμης κατοικίας εμπεριέχει και τη δυνατότητα του δημάρχου να αρνηθεί την χορήγησή της, παρόλο που ο ενδιαφερόμενος πολίτης μας καταθέτει τα απαιτούμενα δικαιολογητικά. Λόγω αυτής της δυνατότητας του αρμόδιου οργάνου δεν μπορεί να τυποποιηθεί ως εργασία μέχρι τη τελικής της μορφή.
Έτσι και αυτή την εποχή αναφερόμαστε σε διαδικασίες που τυποποιούνται και διατίθενται ηλεκτρονικά στους πολίτες, αλλά αρμοδιότητες της διοίκησης που απαιτούν και μια κρίση (πολιτική ή διοικητική) δεν μπορούν να τυποποιηθούν. Η κρίση αυτή αποτελεί άσκηση δημόσιας πολιτικής για την οποία πρέπει να προβλέπεται λογοδοσία του αρμόδιου φορέα δημόσιας εξουσίας. Η λογοδοσία για τα πολιτικά πρόσωπα είναι πρωτίστως πολιτική και μορφοποιείται στις δημοτικές εκλογές.

Ποιος είναι ο σκοπός όμως αυτής της διοικητικής εξέλιξης; Εάν δούμε προς το μέλλον αυτές τις αλλαγές τότε θα δούμε ότι και οι δήμοι θα αλλάξουν μορφή, νομική προσωπικότητα, και θα μεταβληθούν και θα προσομοιάζουν προς ένα συνεταιριστικό σχήμα. Στο σχήμα αυτό θα υπάρχει σύζευξη μεταξύ δήμων (πολλών δήμων) + δημοτών + και υπαλλήλων (που θα είναι διαχωρισμένοι από την πολιτική ηγεσία των δήμων). Στο συνεταιριστικό αυτό σχήμα ο σκοπός θα είναι να μοιραστούμε το προϊόν της κοινής δουλειάς και να το κάνουμε σύμφωνα με τις ανάγκες του καθενός.