Υπάρχουν δήμοι που φτάνουν το 100% στις Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις αλλά οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν καν τι είναι αυτές. Το ίδιο ισχύει και για τις Περιφέρειες όταν ο Εθνικός Στόχος είναι 50% σύμφωνα με την Εκθεση για το Εθνικό Σχέδιο των Πράσινων Δημόσιων Συμβάσεων.
Οι Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις (ΠΔΣ) ορίζονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως «η διαδικασία με την οποία οι δημόσιες αρχές επιδιώκουν να συνάψουν συμβάσεις για αγαθά, υπηρεσίες και έργα με μικρότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τις, σε σύγκριση με αγαθά, υπηρεσίες και έργα που επιτελούν την ίδια πρωταρχική λειτουργία τα οποία θα αποτελούσαν το αντικείμενο τις σύμβασης υπό άλλες συνθήκες». Οι αναθέτουσες αρχές του δημοσίου τομέα μέσω των δημοσίων συμβάσεων και της αγοραστικής τους δύναμης αποτελούν σημαντικό τμήμα της οικονομικής δραστηριότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) αντιπροσωπεύοντας το 14% του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ με συνολική αξία 1,8 τρις € ετησίως1. Οι ΠΔΣ εντάσσονται στο ευρύτερο σχέδιο της Ε.Ε. για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή και, πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο που ορίζεται από τρέχον 7ο Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα Δράσης, που υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον Νοέμβριο του 2013, καλύπτει το διάστημα έως και το 2020. Επιπρόσθετα, οι στόχοι για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής σε επίπεδο Ε.Ε. έχουν επικαιροποιηθεί με την κατάρτιση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (European Green Deal)2 καθώς και με τη στρατηγική Fit for 55, η οποία προβλέπει μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% μέχρι το 2030 σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή πολιτική στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος εστιάζει στην επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) 2030 και συγκεκριμένα με τον στόχο 6 «Καθαρό νερό και αποχέτευση», τον στόχο 7 «Φθηνή και καθαρή ενέργεια», τον στόχο 9 «Βιομηχανία, καινοτομία και υποδομές», τον στόχο 11 «Βιώσιμες πόλεις και κοινότητες», τον στόχο 12 «Υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή», τον στόχο 13 «Δράση για το κλίμα», τον στόχο 14 «Ζωή στο νερό» και τον στόχο 15 «Ζωή στη στεριά».
Μέσα στο κριτήρια που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα κράτη – μέλη, προκειμένου να γίνουν οι δημόσιες συμβάσεις πράσινες, ενσωματώνονται τρία βασικά στοιχεία, τα οποία διέπονται από τις αρχές της κυκλικής οικονομίας, συγκεκριμένα η εστίαση στην παροχή υπηρεσιών και λιγότερο στην προμήθεια αγαθών, στον οικολογικό σχεδιασμό των προϊόντων, στις φάσεις χρήσης τους και στη διαχείριση τους στο τέλος της ζωής τους και, τέλος, η έμφαση στον διάλογο με την αγορά.
Το ισχύον νομικό πλαίσιο της ΕΕ για τις δημόσιες συμβάσεις (Οδηγίες 2014/24/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Φεβρουαρίου 2014, L 94/6512 και 2014/25/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβούλιου, της 26ης Φεβρουαρίου 2014, L 94/24313) παρέχει τη δυνατότητα στις αναθέτουσες αρχές να λαμβάνουν υπόψη περιβαλλοντικούς παράγοντες στα έγγραφα της σύμβασης.
Η ειδική Τομεακή Νομοθεσία της Ε.Ε. θεσπίζει δεσμευτικά κριτήρια για τη σύναψη δημοσίων συμβάσεων έτσι ώστε να τηρούνται περιβαλλοντικά πρότυπα
.Τα «στοιχειώδη» κριτήρια επικεντρώνονται στα κύρια πεδία περιβαλλοντικών επιδόσεων ενός προϊόντος, μιας υπηρεσίας ή ενός δημόσιου έργου και στοχεύουν στην ελαχιστοποίηση του διοικητικού κόστους για τις επιχειρήσεις. Τα «αναλυτικά» κριτήρια ενσωματώνουν πιο πολύπλευρες περιβαλλοντικές επιδόσεις και μπορούν να χρησιμοποιούνται από αναθέτουσες αρχές που επιθυμούν να στηρίξουν περαιτέρω την επίτευξη των στόχων για το περιβάλλον και την καινοτομία.
Πρωτεύουσας σημασίας στην αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής έχει η προώθηση της καινοτομίας με σκοπό όχι μόνο να προωθηθούν περιβαλλοντικά φιλικές λύσεις στην οικονομική δραστηριότητα, όπως π.χ. παραγωγή ρεύματος από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αλλά και να περιοριστεί σημαντικό το κόστος τους. Με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζεται ένα βιώσιμο μονοπάτι (sustainable pathway) στο οποίο η οικονομική ανάπτυξη δεν ανταγωνίζεται τη ποιότητα του περιβάλλοντος και δεν επιβαρύνει τις επερχόμενές γενιές, οδηγώντας στην αειφόρο ανάπτυξη.
Τέλος, οι ΠΔΣ μπορούν να συμβάλουν στην εξοικονόμηση πόρων για τον δημόσιο τομέα, ιδιαίτερα όταν συνεκτιμηθεί το κόστος του κύκλου ζωής του αγαθού, τις υπηρεσίας ή του έργου και όχι μόνο η τιμή αγοράς.
Ένας ακόμη άξονας της ευρωπαϊκής πολιτικής για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή είναι η έμφαση στη λειτουργία της Κυκλικής Οικονομίας. Ως ειδικότερη κατηγορία των ΠΔΣ, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή οι αναφερόμενες ως Κυκλικές Δημόσιες Συμβάσεις μπορούν να οριστούν «οι διαδικασίες με τις οποίες οι δημόσιες αρχές προμηθεύονται αγαθά ή αναθέτουν έργα και υπηρεσίες που επιδιώκουν να συνεισφέρουν σε κλειστούς κύκλους ενέργειας και υλικών εντός των αλυσίδων εφοδιασμού, ενώ παράλληλα ελαχιστοποιούνται ή/και αποφεύγονται οι αρνητικές περιβαλλοντικές συνέπειες και η δημιουργία αποβλήτων καθ’ ολόκληρο τον κύκλο ζωής τους».
Η προώθηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τις ΠΔΣ αποτελεί μέρος του μετασχηματισμού του δημοσίου τομέα στην Ελλάδα προς την κατεύθυνση της αποτελεσματικότητας, της διαφάνειας και του εκσυγχρονισμού, κάτι το οποίο αποτελεί διακύβευμα της μεταπολιτευτική εποχής αλλά έχει προχωρήσει με αρκετά αργά βήματα (Ιακωβίδης, 2017).
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την προώθηση των Πράσινων Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΣΔ για τις ΠΔΣ) εγκρίθηκε με την υπ’ αριθμ. 14900/4-2-2021 Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Ανάπτυξης και Επενδύσεων και Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΦΕΚ Β’ 466). Οι γενικοί στόχοι του είναι:
i. Η καθιέρωση και η εφαρμογή ενός στοιχειώδους επιπέδου υιοθέτησης πράσινων κριτηρίων στις δημόσιες συμβάσεις προϊόντων, υπηρεσιών και έργων.
ii. Η σταδιακή αύξηση της προμήθειας πράσινων προϊόντων και παροχής πράσινων υπηρεσιών στη διάρκεια της επόμενης τριετίας σε καθορισμένους τομείς αγαθών, υπηρεσιών και έργων.
iii. Η ευρύτερη ενσωμάτωση της εκτίμησης του κόστους του κύκλου ζωής των προϊόντων στις δημόσιες συμβάσεις.
iv. Η διάδοση του περιβαλλοντικού και του οικονομικού οφέλους που αποφέρουν οι ΠΔΣ.
v. Η ενεργή συμμετοχή των εμπλεκομένων, όπως των αναθετουσών αρχών και των οικονομικών
φορέων, στη διαδικασία των ΠΔΣ.
vi. Η παρακολούθηση της επίτευξης των στόχων και η επικαιροποίησή τους για τη βέλτιστη εφαρμογή
του ΕΣΔ και την προσαρμογή αυτού στα εθνικά, ευρωπαϊκά και διεθνή δεδομένα στο πεδίο αυτό.
Το ΕΣΔ επιπλέον περιλαμβάνει ειδικότερους ποσοτικούς εθνικούς στόχους για την προώθηση των ΠΔΣ, που αφορούν στη σταδιακή εφαρμογή του από τις αναθέτουσες αρχές για την τριετία 2021 -2023 και για δεκαπέντε κατηγορίες δημοσίων συμβάσεων δεσμευτικής και μη δεσμευτικής εφαρμογής. Οι ποσοτικοί στόχοι αναφέρονται στο σύνολο των δημοσίων συμβάσεων που θα προκηρύσσονται κατ’ έτος ανά κατηγορία και ανά φορέα υλοποίησης. Μια διαδικασία διαγωνισμού θεωρείται «πράσινη», εφόσον είχε ως αποτέλεσμα τη σύναψη σύμβασης που πληροί κατ’ ελάχιστον τα κριτήρια του Παραρτήματος 2 του ΕΣΔ για κάθε κατηγορία αγαθών, υπηρεσιών και δημοσίων έργων.
Σύμφωνα με το ερωτηματολόγιο που συνέταξε η Γενική Διεύθυνση Δημοσίων Συμβάσεων απάντησαν 315 περίπου φορείς του Δημοσίου. Δήμοι 21% και Περιφέρειες 23%
Τα παρακάτω στοιχεία λοιπόν αναφέρονται σε αυτούς που απάντησαν. Αυτό σημαίνει ότι το 79% των δήμων και το 77% των Περιφερειών δεν έχουν ακόμη εμπλακεί στις Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις παρά το γεγονός ότι οι Δήμοι και οι Περιφέρειες της χώρας δεσμεύονται με ποσοτικούς στόχους από 1-1-2022.
Αναφορικά με το ποσοστό των διακηρύξεων, στις οποίες υιοθετούνται τα προβλεπόμενα πράσινα κριτήρια, το μέσο ποσοστό αγγίζει το 28,7%. Αυτό σημαίνει πως λίγο πάνω από το 1⁄4 των διακηρύξεων των αναθετουσών αρχών μέσα στο 2021 ικανοποιούσε κάποια από τα πράσινα κριτήρια, όπως αυτά ορίζονται από το ΕΣΔ για τις ΠΔΣ. Παρατηρείται σημαντική διασπορά (τυπική απόκλιση 37%) και συγκέντρωση των αναθετουσών αρχών στα δύο άκρα της κατανομής (0% και 100%), κάτι που καταδεικνύει την ανομοιόμορφη ανταπόκριση των αναθετουσών αρχών στα κριτήρια για τις ΠΔΣ όπως αποτυπώνονται στο ΕΣΔ.
Το μέσο μερίδιο αξίας των ΠΔΣ είναι 9,6% επί της συνολικής αξίας όλων των συμβάσεων, ενώ το μέσο μερίδιο του αριθμού των ΠΔΣ ανά φορέα είναι 6,8%.
Το ΕΣΔ για τις ΠΔΣ προβλέπει τη διενέργεια δύο ενημερωτικών εκδηλώσεων κατ’ ελάχιστον ανά έτος. Εντός τους 2021 πραγματοποιήθηκαν πέντε σεμινάρια και ένα διαδικτυακό σεμινάριο (webinar) ενημέρωσης για τους πρυτάνεις των ΑΕΙ. Από τα στοιχεία που συλλέχθηκαν προκύπτει ότι σχεδόν 9 στις 10 αναθέτουσες αρχές δεν είχαν καμία συμμετοχή σε αυτές τις δράσεις,
Αναφορικά με τις κατηγορίες δεσμευτικής εφαρμογής,
Οι Δήμοι, οι Κεντρικές Κυβερνητικές Αρχές και οι Υπηρεσίες Στρατού παρουσιάζουν τις υψηλότερες επιδόσεις στο ποσοστό των πράσινων διακηρύξεων αναφορικά με τις 15 κατηγορίες του ΕΣΔ. Τα ποσοστά δείχνουν πως για τους Δήμους, κατά μέσο όρο, περίπου μια στις τρεις διακηρύξεις (ποσοστό 32,5%) ενσωματώνει πράσινα κριτήρια, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά για τους φορείς της Αστυνομίας και τα Πανεπιστήμια είναι αισθητά χαμηλότερα (21,2% και 15,1% αντίστοιχα).
Για τον μέσο Δήμο μια στις έξι διακηρύξεις ενσωματώνει πράσινα κριτήρια (ποσοστό 16,6%), κάτι που μπορεί να χαρακτηριστεί ενθαρρυντικό με δεδομένη τη μεγάλη συμμετοχή στο δείγμα (49 φορείς), παρά το γεγονός ότι για το έτος 2021 οι εθνικοί ποσοτικοί στόχοι του ΕΣΔ δεν αφορούσαν τους Δήμους, αλλά μόνο τις Κεντρικές Κυβερνητικές Αρχές. Αντίθετα, στις υπόλοιπες κατηγορίες αναθετουσών αρχών κυριαρχούν οι ακραίες τιμές κοντά στο 0 και στο 100%, όπως απεικονίζεται στο Διάγραμμα 6, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις Κεντρικές Κυβερνητικές Αρχές.
Όπως στον τομέα των διακηρύξεων έτσι και στις συμβάσεις, οι Δήμοι παρουσιάζουν το υψηλότερο ποσοστό κατά μέσο όρο, αλλά και την πλέον συμμετρική κατανομή των ποσοστών εντός της κατηγορίας. Ο αντιπροσωπευτικός ή μέσος Δήμος (διάμεσος στο δείγμα) σύναψε μία στις πέντε συμβάσεις ενσωματώνοντας πράσινα κριτήρια, ενώ ο ένας στους τέσσερις Δήμους κατέγραψε ποσοστά πράσινων συμβάσεων μεταξύ του 20% και 40%, σημειώνοντας έτσι μια αξιόλογη συμμετρία γύρω από το μέσο όρο ιδίως σε σχέση με τις υπόλοιπες κατηγορίες.
Στο σύνολο των συμβάσεων για τις αναθέτουσες αρχές το ποσοστό που ενσωματώνει πράσινα κριτήρια είναι χαμηλότερο του 10%.
Αυτό που αξίζει να σημειωθεί όμως είναι η μεγάλη διασπορά των ποσοστών πράσινων συμβάσεων που αφορούν αθροιστικά αυτές τις 15 κατηγορίες, καθώς παρατηρείται μεγάλο μερίδιο των απαντήσεων στα δύο άκρα της κατανομής (0 και 100%). Είναι αξιοσημείωτο πως 99 φορείς δεν συμπεριέλαβαν πράσινα κριτήρια σε καμία διακήρυξη το 2021, ενώ 27 φορείς διακήρυξαν το σύνολο των συμβάσεων τους για το 2021 τηρώντας τις οδηγίες για τις ΠΔΣ (ποσοστό 100%).
Δείτε εδώ τις πράσινες δημόσιες συμβάσεις
