Ο Τομέας των Πράσινων Δημόσιων Συμβάσεων της Ε.Ε. δημοσίευσε μελέτη για τις δυνατότητες που προσφέρει η Οδηγία 2014/24/ΕΕ για τις δημόσιες συμβάσεις για την επίτευξη κοινωνικών στόχων και αναλύει πώς αυτές οι δυνατότητες έχουν ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο και εφαρμόζονται από τις αναθέτουσες αρχές σε όλη την ΕΕ. Ένας άλλος στόχος της μελέτης είναι να εντοπιστούν τα εμπόδια στη χρήση των υφιστάμενων διατάξεων και να γίνουν συστάσεις σχετικά με πιθανή μελλοντική δράση της ΕΕ.
To έγγραφο παρασχέθηκε από το Τμήμα Πολιτικής για τις Οικονομικές, Επιστημονικές Πολιτικές και Πολιτικές Ποιότητας Ζωής κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων (Επιτροπή EMPL).
Σε σύγκριση με την προηγούμενη οδηγία, η οδηγία 2014/24/ΕΕ για τις δημόσιες συμβάσεις ενισχύει τις δυνατότητες χρήσης των δημοσίων συμβάσεων με στρατηγικό τρόπο, δηλαδή για την επίτευξη κοινωνικών, περιβαλλοντικών και καινοτομικών στόχων, κατά την αγορά αγαθών, υπηρεσιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Η Οδηγία τέθηκε σε ισχύ τον Απρίλιο του 2016. H μελέτη εξετάζει ειδικότερα την κοινωνική διάσταση των δημοσίων συμβάσεων, που ονομάζονται κοινωνικά υπεύθυνες δημόσιες συμβάσεις (SRPP).
Υπάρχουν πολλές δυνατότητες που προσφέρει η οδηγία για την εφαρμογή SRPP. Σημειώνεται ότι οι περισσότερες από τις διατάξεις της Οδηγίας που σχετίζονται με το SRPP δεν είναι υποχρεωτικές για τις αναθέτουσες αρχές και ως εκ τούτου, αυτές έχουν ευρεία διακριτική ευχέρεια εάν θα χρησιμοποιήσουν αυτές τις διατάξεις ή όχι.
Από την άλλη η οδηγία εισήγαγε την «υποχρεωτική οριζόντια κοινωνική ρήτρα», η οποία είναι η μόνη υποχρεωτική διάταξη κοινωνικού χαρακτήρα που περιλαμβάνεται. Αυτή η ρήτρα απαιτεί από τα κράτη μέλη να διασφαλίζουν τη συμμόρφωση με την ισχύουσα περιβαλλοντική, κοινωνική και εργατική νομοθεσία (υποχρεώσεις που θεσπίζονται από το δίκαιο της ΕΕ, το εθνικό δίκαιο, τις συλλογικές συμβάσεις και τις οκτώ καθορισμένες βασικές συμβάσεις της ΔΟΕ) κατά την εκτέλεση των δημοσίων συμβάσεων. Στη συνέχεια, η οδηγία προβλέπει άλλα μέσα κατά την εκτέλεση των δημοσίων συμβάσεων, όπως τη δυνατότητα ανάθεσης συμβάσεων με την απόδοση ορισμένων σημείων στην εκπλήρωση κοινωνικών κριτηρίων ή να απαιτήσει από τους διαγωνιζόμενους να δεσμευτούν να απασχολούν εργαζομένους με αναπηρία ή μειονεκτούντες εργαζόμενους ή για την προώθηση της κοινωνικής ένταξης, της μη διάκρισης και της ισότητας των φύλων. Επιπλέον, προβλέπονται πρόσθετα μέσα για τη διευκόλυνση της συμμετοχής των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) και των επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας (SEE) στις δημόσιες συμβάσεις.
Επτά χρόνια μετά την έναρξη ισχύος της, είναι εύλογο να αναρωτιόμαστε τι είδους κοινωνικό αντίκτυπο θα μπορούσε να είχε αυτή η οδηγία και σε ποιο βαθμό χρησιμοποιείται η SRPP στην ΕΕ. Μέχρι στιγμής, δεν έχει γίνει αξιολόγηση αυτής της Οδηγίας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αυτή η μελέτη επιχειρεί να καλύψει αυτό το κενό και να δώσει κάποιες απαντήσεις σχετικά με την κατάσταση του SRPP στην ΕΕ.
Στόχος της μελέτης είναι να παρουσιάσει τις δυνατότητες που προσφέρει η Οδηγία 2014/24/ΕΕ για τις δημόσιες συμβάσεις για την επίτευξη κοινωνικών στόχων και στόχων απασχόλησης και να αναλύσει πώς αυτές οι δυνατότητες έχουν ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο και εφαρμόζονται από τις αναθέτουσες αρχές σε όλη την ΕΕ. Ένας άλλος στόχος είναι να εντοπιστούν εμπόδια στη χρήση των υφιστάμενων διατάξεων και να γίνουν συστάσεις σχετικά με πιθανή μελλοντική δράση της ΕΕ.
Δεν υπάρχουν δεδομένα σχετικά με τον όγκο και την αξία των κοινωνικά υπεύθυνων δημοσίων συμβάσεων (SRPP) στην ΕΕ, ούτε καν για τους οικονομικούς τομείς στους οποίους χρησιμοποιούνται. Υπάρχουν μόνο ανέκδοτα στοιχεία που βασίζονται σε ορισμένες μελέτες που έχουν συλλέξει καλές πρακτικές και τις απόψεις που εκφράστηκαν από επαγγελματίες και ενδιαφερόμενους φορείς που εμπλέκονται στο SRPP.
Η έλλειψη δεδομένων οφείλεται στο γεγονός ότι τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε εθνικό επίπεδο, δεν υπάρχουν συστήματα συλλογής δεδομένων για SRPP με ομοιόμορφο και συνεπή τρόπο. Το Tenders Electronic Daily (TED), στο οποίο τα κράτη μέλη υποχρεούνται να δημοσιεύουν προκηρύξεις διαγωνισμών για διαδικασίες προμηθειών πάνω από μια ορισμένη τιμή (τα λεγόμενα κατώτατα όρια ΕΕ), δεν σχεδιάστηκε ως εργαλείο παρακολούθησης πληροφοριών για SRPP, ούτε για το πράσινο και την καινοτομία στις προμήθειες. Ενώ είναι αλήθεια ότι το TED επιτρέπει τον προσδιορισμό των προσφορών (πάνω από τα κατώτατα όρια της ΕΕ) που χρησιμοποίησε την πιο συμφέρουσα οικονομικά προσφορά (MEAT), είναι αδύνατο από την TED να προσδιορίσει εάν μια προσφορά περιλαμβάνει κοινωνικά κριτήρια χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις σχετικά με τα κριτήρια που έχουν χρησιμοποιηθεί σε μια προσφορά. Η χρήση του MEAT ως κριτηρίου ανάθεσης θα μπορούσε απλώς να υποδηλώνει μεγαλύτερη πιθανότητα ότι οι πλειοδότες τηρούν την υποχρεωτική νομοθεσία στους κοινωνικούς, εργασιακούς και περιβαλλοντικούς τομείς και ότι περιλαμβάνονται ποιοτικά κριτήρια σε μια προσφορά, χωρίς να δηλώνεται εάν σχετίζονται με κοινωνικές, περιβαλλοντικές πτυχές και πτυχές καινοτομίας. .
Από την ανάλυση του πίνακα αποτελεσμάτων της ενιαίας αγοράς, τα δεδομένα δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Προκύπτει ότι η χρήση της χαμηλότερης τιμής ή κόστους, εξακολουθεί να χρησιμοποιείται συνήθως για την ανάθεση συμβάσεων πάνω από τα κατώτατα όρια της ΕΕ στην ΕΕ. Το 2021, 10 κράτη μέλη ανέθεσαν μεταξύ 82 % και 95 % των προσφορών τους που υπερβαίνουν τα όρια της ΕΕ αποκλειστικά με βάση τη χαμηλότερη τιμή ή κόστος. 6 κράτη μέλη ανέθεσαν μεταξύ 60 % και 80 % αυτών των προσφορών σε αυτή τη βάση και οι υπόλοιπες 14 χώρες μεταξύ 1 % και 56 %.
Ωστόσο, φαίνεται ότι το SRPP σημειώνει σιγά-σιγά πρόοδο, αν και βρίσκεται σαφώς κάτω από τη πλήρη ικανότητά του. Σε ολόκληρη την ΕΕ, όλο και περισσότερες αναθέτουσες αρχές εκδηλώνουν ενδιαφέρον για το SRPP. Ωστόσο, υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά τη χρήση των SRPP, ακόμη και εντός της ίδιας χώρας. Δεν είναι ασυνήθιστο να συναντάμε μερικές περιπτώσεις αναθετουσών αρχών σε μια χώρα, συνήθως σε μεγάλες πόλεις, που είναι προηγμένες ή και πολύ προηγμένες στη χρήση των SRPP και συχνά στις στρατηγικές προμήθειες, ενώ στην υπόλοιπη χώρα, το SRPP είναι σχεδόν ανύπαρκτο.
Η μελέτη αναλύει τη μεταφορά των κοινωνικών διατάξεων της οδηγίας σε 17 κράτη μέλη. Με εξαίρεση την οριζόντια κοινωνική ρήτρα, καμία από τις άλλες κοινωνικές διατάξεις δεν ήταν υποχρεωτική, πράγμα που σημαίνει ότι τα κράτη μέλη είχαν κάποιο βαθμό ευελιξίας κατά τη μεταφορά στο εθνικό δίκαιο. Ως αποτέλεσμα, η μεταφορά δεν ήταν ομοιογενής. Ωστόσο, μπορεί να αναγνωριστεί ότι, συνολικά, η Οδηγία έχει προκαλέσει αλλαγές σε ολόκληρη την ΕΕ, αν και οι εθνικές παραδόσεις για τις δημόσιες συμβάσεις εξακολουθούν να ασκούν επιρροή.
Η οδηγία παρέχει στις αναθέτουσες αρχές πολλά μέσα που επιτρέπουν την επίτευξη κοινωνικών στόχων μέσω των δημοσίων συμβάσεων. Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες και τα ενδιαφερόμενα μέρη που ερωτήθηκαν, η υποχρεωτική οριζόντια κοινωνική ρήτρα είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για τη διασφάλιση της τήρησης της ισχύουσας νομοθεσίας στον κοινωνικό, εργασιακό και περιβαλλοντικό τομέα. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, ωστόσο, πιστεύουν ότι αυτή η διάταξη δεν προσφέρει επαρκή νομική σαφήνεια όταν δεν υπάρχει ισχύουσα συλλογική σύμβαση, αλλά μια αναθέτουσα αρχή θα έπρεπε να απαιτήσει από τους οικονομικούς φορείς να συμμετέχουν σε συλλογικές διαπραγματεύσεις και να εφαρμόζουν πρότυπα εργασίας συλλογικών διαπραγματεύσεων. Εκπρόσωποι ενώσεων ΜΜΕ αναφέρουν επίσης ότι τα περισσότερα παράπονα που λαμβάνουν από εταιρείες αφορούν τη μη τήρηση της υποχρεωτικής κοινωνικής ρήτρας από τις αναθέτουσες αρχές, οι οποίες αναθέτουν συμβάσεις μόνο με βάση τη φθηνότερη προσφορά, υπονομεύοντας έτσι τον θεμιτό ανταγωνισμό με τους προσφέροντες που θέλουν να συμμορφωθούν με την κοινωνική και εργατική νομοθεσία.
Μέσα όπως οι κοινωνικές ρήτρες και οι ρήτρες απασχόλησης, οι κρατήσεις και η διαίρεση σε παρτίδες είναι πολύ σημαντικά, αλλά η χρήση τους διαφέρει πολύ από χώρα σε χώρα. Ο αντίκτυπος των ειδικών κανόνων που ορίζει η οδηγία για την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών και άλλων υπηρεσιών στο άτομο δεν είναι σαφής και δεν υπάρχουν δεδομένα σχετικά με τη χρήση τους.
Ένα σημαντικό βασικό εύρημα είναι ότι η χρήση και η σωστή εφαρμογή του SRPP απαιτεί, πρώτον, την προθυμία των αναθέτων αρχών να χρησιμοποιήσουν SRPP και, δεύτερον, αρκετό ανθρώπινο δυναμικό με τις κατάλληλες δεξιότητες και τεχνική ικανότητα για την εφαρμογή του SRPP. Ακόμη και το πιο ευνοϊκό νομικό πλαίσιο για το SRPP θα παρέμενε ανεφάρμοστο χωρίς την ευαισθητοποίηση σχετικά με τα οφέλη του SRPP και την παροχή κατάλληλης κατάρτισης και μέτρων ανάπτυξης ικανοτήτων. Εδώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταβάλλει προσπάθειές, μέσω μιας σειράς έργων που στοχεύουν στην ανάπτυξη διαλόγου με τους προμηθευτές σε όλη την ΕΕ και στην ενίσχυση της επαγγελματικής τους ικανότητας.
Δείτε εδώ την μελέτη
https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/IPOL_STU(2023)740095
Στο διάγραμμα της φωτογραφίας βλέπετε ότι η Ελλάδα βρίσκεται σχεδόν στην κορυφή των ποσοστών των διαγωνισμών όπου ο ανάδοχος επιλέχτηκε αποκλειστικά και μόνο με κριτήριο την τιμή.
