Η προμήθεια ανακατασκευασμένων προϊόντων (refurbished) και η κυκλική οικονομία στις δημόσιες συμβάσεις

Στο πλαίσιο της συμβουλευτικής αρμοδιότητας της και της υποστήριξης των αναθετουσών αρχών σε ζητήματα δημοσίων συμβάσεων, μέσω γενικών κατευθύνσεων (βλ σημ:1) και σε συνέχεια ερωτημάτων που υποβάλλονται σχετικά με τη δυνατότητα προμήθειας ανακατασκευασμένων προϊόντων και τυχόν περιορισμούς από την ισχύουσα νομοθεσία, η Ενιαία Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων εξέδωσε ενημερωτικό έγγραφο όπου αναφέρει τα εξής:

I. Αρχικά τονίζεται ότι η κείμενη νομοθεσία για τις δημόσιες συμβάσεις δεν θέτει γενικό περιορισμό στην προμήθεια ανακατασκευασμένων προϊόντων. Αντίθετα, στο πλαίσιο των στρατηγικών δημόσιων συμβάσεων και της υλοποίησης επιμέρους στόχων πολιτικής, οι αναθέτουσες αρχές ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν την αγοραστική τους δύναμη ενσωματώνοντας τις αρχές και τα κριτήρια της κυκλικής οικονομίας στις δημόσιες συμβάσεις (βλ σημ:2) . Η κυκλική οικονομία είναι ένα μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, το οποίο περιλαμβάνει την ανταλλαγή, εκμίσθωση, επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, ανακαίνιση και ανακύκλωση των υπαρχόντων υλικών και προϊόντων όσο το δυνατόν περισσότερο προκειμένου να παραταθεί ο κύκλος ζωής τους (βλ σημ:3) . Εξάλλου, ως Κυκλικές Δημόσιες Συμβάσεις ορίζονται «οι διαδικασίες με τις οποίες οι δημόσιες αρχές προμηθεύονται αγαθά ή αναθέτουν έργα και υπηρεσίες που επιδιώκουν να συνεισφέρουν σε κλειστούς κύκλους ενέργειας και υλικών εντός των αλυσίδων εφοδιασμού, ενώ παράλληλα ελαχιστοποιούνται ή/και αποφεύγονται οι αρνητικές περιβαλλοντικές συνέπειες και η δημιουργία αποβλήτων καθ’ ολόκληρο τον κύκλο ζωής τους» (βλ σημ:4).

II. Ζητήματα που χρήζουν προσοχής στο στάδιο του σχεδιασμού και της προετοιμασίας της διαδικασίας σύναψης δημόσιας σύμβασης προμήθειας ανακατασκευασμένων προϊόντων (βλ σημ:5) είναι τα εξής:

Ανίχνευση αναγκών: Αρχικά, η αναθέτουσα αρχή πρέπει, πριν δρομολογήσει τη διαδικασία σύναψης δημόσιας σύμβασης, να εξετάσει ποια είναι η ανάγκη της, σε συνεργασία με τα ενδιαφερόμενα μέρη. Η ανίχνευση της φύσης της ανάγκης (π.χ. υπάρχει ανάγκη για κινητικότητα ή ανάγκη για νέα οχήματα;) επιτρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα υιοθέτησης εναλλακτικών, πιο κυκλικών, μοντέλων έναντι της απόκτησης των αγαθών, για παράδειγμα το ενδεχόμενο της χρήσης υπηρεσιών ή της χρηματοδοτικής μίσθωσης. Εξάλλου, οι αναθέτουσες αρχές μπορούν να εστιάσουν σε τομείς με αυξημένη χρήση πόρων και υψηλό δυναμικό κυκλικότητας, όπως τα ηλεκτρονικά, οι μπαταρίες, τα οχήματα, οι συσκευασίες, τα πλαστικά, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, οι κατασκευές, τα τρόφιμα, τα ύδατα, τα έπιπλα και οι θρεπτικές ύλες.
Σκοπιμότητα: Σε περίπτωση που η αναθέτουσα αρχή καταλήξει ότι η συγκεκριμένη ανάγκη καλύπτεται μέσω της σύναψης σύμβασης προμήθειας, πρέπει να σταθμίσει το όφελος από την προμήθεια ανακατασκευασμένου προϊόντος, το οποίο αποτελεί παράμετρο σκοπιμότητας που υπάγεται στην αποκλειστική αρμοδιότητα της, μετά από συνεκτίμηση του κύκλου ζωής των προμηθευόμενων ειδών και άλλων τεχνικών χαρακτηριστικών που δύναται να ορίσει. Προφανώς, η οικονομική διαφορά ενός ανακατασκευασμένου προϊόντος σε σχέση με ένα καινούργιο, σε συνάρτηση με τη λειτουργικότητα και τη διάρκεια ζωής του, αποτελεί την σημαντικότερη παράμετρο όταν οι αναθέτουσες αρχές καλούνται να αποφασίσουν.

Έρευνα αγοράς: Για τον προσδιορισμό του αντικειμένου που πρόκειται να αγοραστεί και την εκτίμηση του κόστους, είναι χρήσιμη η κατανόηση της αγοράς των ανακατασκευασμένων προϊόντων. Ως εκ τούτου, ένα σημαντικό στάδιο της φάσης προετοιμασίας είναι η διενέργεια ανάλυσης αγοράς σε σχέση με τις προσδιορισθείσες ανάγκες. Οι στρατηγικές αποφάσεις για την ιεράρχηση της βιωσιμότητας μπορεί να λαμβάνονται στο παρόν στάδιο, ανάλογα με το υπό προμήθεια είδος, τις ποιοτικές παραμέτρους του και το επίπεδο της τεχνικής πολυπλοκότητάς του (βλ σημ:6) .

Σχεδιασμός της σύμβασης: Ορισμένες πρωτοβουλίες και τομεακή νομοθεσία της ΕΕ καλύπτουν ήδη, σε ορισμένο βαθμό, πτυχές βιωσιμότητας των προϊόντων, σε υποχρεωτική ή προαιρετική βάση. Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία (ν. 4412/2016) πράσινα ή/ και κυκλικά κριτήρια μπορεί να ενταχθούν με πολλούς τρόπους στον σχεδιασμό των εγγράφων της σύμβασης, ως τεχνικές προδιαγραφές (βλ σημ:7) , κριτήρια ποιοτικής επιλογής (βλ σημ:8) , με τη χρήση προτύπων, σημάτων ή
πιστοποιήσεων (βλ σημ:9) , ως κριτήρια ανάθεσης (βλ σημ:10) , ή/και ως όροι εκτέλεσης (βλ σημ:11) , εφόσον συνδέονται με το αντικείμενο της σύμβασης και δεν εισάγουν τεχνητό περιορισμό του ανταγωνισμού (βλ σημ:12) . Οι εν λόγω όροι μπορούν να εξειδικεύονται λαμβάνοντας υπόψη παράγοντες όπως το κόστος, η λειτουργικότητα, η ασφάλεια και η ενεργειακή απόδοση του ανακατασκευασμένου προϊόντος, η ανθεκτικότητα, η δυνατότητα συντήρησης και επισκευής του, η ευκολία πρόσβασης σε ανταλλακτικά, αναλώσιμα, επαναφορτιζόμενες μπαταρίες, η εξυπηρέτηση μετά την πώληση, η εγγύηση καλής λειτουργίας, η απόσυρση/η ανακύκλωση μετά τη χρήση κ.α..
III. Συμπερασματικά, η προμήθεια ανακατασκευασμένου εξοπλισμού είναι θεμιτή και η υιοθέτηση αυτής της επιλογής εναπόκειται στην κρίση της αναθέτουσας αρχής, με την προϋπόθεση του σωστού σχεδιασμού. Παράγοντες όπως η οικονομικότητα, η λειτουργικότητα, η ασφάλεια του ανακατασκευασμένου προϊόντος, ο περιορισμός των επικίνδυνων ουσιών, η δυνατότητα συντήρησης και επισκευής και η ανακύκλωσή του πρέπει να συνεκτιμώνται. Εργαλεία όπως η έρευνα αγοράς, η προκαταρκτική διαβούλευση, η αξιοποίηση των δειγμάτων της προηγούμενης εμπειρίας, τα δείγματα και οι εκθέσεις δοκιμών, η χρήση πιστοποιητικών ποιότητας και σημάτων, καθώς και η εξυπηρέτηση μετά την πώληση μπορούν να ελαχιστοποιήσουν τους σχετικούς κινδύνους. Περαιτέρω, τα συστήματα παρακολούθησης και απογραφής είναι ζωτικής σημασίας εργαλεία για την παρακολούθηση των κυκλικών ροών και την παροχή ανατροφοδότησης για τη βελτίωση των επακόλουθων συμβάσεων.

Πηγές / Περισσότερες Πληροφορίες:

  1. Το Σχέδιο Δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την κυκλική οικονομία (Μάρτιος 2020).
  2. Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την κυκλική οικονομία (2021).
  3. Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις» (2021).
  4. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο/Το σχέδιο δράσης της ΕΕ για τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία έως το 2050
  5. Public Procurement for a Circular Economy, European Commission, 2017, ως αναρτάται στην ιστοσελίδα της Επιτροπής.
  6. Εκπαιδευτική Ενότητα 5 της Δέσμης Εκπαιδευτικών Εργαλείων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τις Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις και την Κυκλική Οικονομία, Module 5 – Circular Procurement_Accompanying guidance.
  7. Eπικαιροποιημένος οδηγός της ΕΕ για τις δημόσιες συμβάσεις για την αποφυγή των συνηθέστερων σφαλμάτων στα έργα που χρηματοδοτούνται από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ) (2018), ως αναρτάται στην ιστοσελίδα της Αρχής.
  8. Κοινά κριτήρια της ΕΕ για τις ΠΔΣ που μπορούν να ενσωματωθούν σε διαδικασία σύναψης δημόσιας σύμβασης αγαθών, υπηρεσιών ή έργων, προκειμένου να μειωθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις μιας αγοράς, όπως αποτυπώνονται στη σχετική ιστοσελίδα της Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλοντος της ΕΕ.
  9. Οικολογικά σήματα για διάφορες κατηγορίες προϊόντων.
  10. Εργαλεία της ΕΕ περί υπολογισμού του κόστους του κύκλου ζωής που εστιάζουν σε συγκεκριμένες κατηγορίες προϊόντων .
  11. Συλλογή περιπτώσεων ορθών πρακτικών από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΓΔ ENV, GPP good practices.

Πληροφορίες:
ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΩΝ
και Κομνά Τράκα
Χριστίνα Καξιρή,
Ευσταθία Μαραγκού
213 2124 765-733
[email protected]
www.hsppa.gr
www.eaadhsy.gr

ΣΗΜΕΙΏΣΕΙΣ

1 Άρθρο 347 παρ. 2 περ. ιβ) του ν. 4412/2016: Ειδικότερα, η Αρχή έχει τις ακόλουθες αρμοδιότητες: […] Παρέχει συμ- βουλές στις αναθέτουσες αρχές, με δική της πρωτοβουλία ή ύστερα από αιτήματα των τελευταίων, σχετικά με τη νόμι- μη διεξαγωγή των διαδικασιών ανάθεσης και εκτέλεσης δημοσίων συμβάσεων και την ομοιόμορφη εφαρμογή της ε- θνικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας περί δημοσίων συμβάσεων.
2 Τον Μάρτιο του 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία (COM/2020/98 final), το οποίο στοχεύει στον οικολογικό σχεδιασμό προϊόντων, τη μείωση αποβλήτων και την ενδυνάμωση των πολι- τών. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε κλάδους με υψηλή ένταση πόρων όπως τα υφάσματα, τα πλαστικά, οι κατασκευές και τα ηλεκτρονικά.
Βλ. επίσης, το Νέο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την κυκλική οικονομία (2021) με τετραετή διάρκεια (2021-2025), καθώς και το «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις» (Β ́466/2021), για την εισαγωγή «πράσινων» και κυκλικών κριτηρίων στις δημόσιες συμβάσεις για ένα σημαντικό αριθμό προϊόντων και υπηρεσιών που προμηθεύονται οι αναθέτουσες αρχές.
3 Για τον ορισμό και τα πλεονεκτήματα της κυκλικής οικονομίας βλ., μεταξύ άλλων, την ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το σχέδιο δράσης της ΕΕ για τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία έως το 2050.
4 Βλ. Public Procurement for a Circular Economy, European Commission, 2017, ως αναρτάται στην ιστοσελίδα της Επι- τροπής.
5 Βλ. ιδίως Εκπαιδευτική Ενότητα 5 της Δέσμης Εκπαιδευτικών Εργαλείων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τις Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις και την Κυκλική Οικονομία, Module 5 – Circular Procurement_Accompanying guidance..
6 Σημειώνεται ότι, οι αρχές της κυκλικής οικονομίας αποσκοπούν στην βελτιστοποίηση της λειτουργικής ή τεχνικής διάρκειας ζωής των προϊόντων και ο βαθμός ευκολίας με τον οποίο αυτό επιτυγχάνεται εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από την τεχνική πολυπλοκότητα του προϊόντος. Οι ευκαιρίες για χρήση κυκλικών δημοσίων συμβάσεων ποικίλλουν ανάλογα με το προϊόν. Ορισμένες κατηγορίες προϊόντων αντιπροσωπεύουν «γρήγορες νίκες» καθώς είναι χαμηλότερου κινδύ- νου, είναι λιγότερο τεχνικά προϊόντα ή υπάρχει για αυτά ωριμότερη αγορά ικανή να ανταποκριθεί σε έναν «κυκλικό» αγοραστή του δημοσίου (ό.π. υποσημ. 5).
7 Άρθρα 54 Τεχνικές προδιαγραφές (άρθρο 42 της Οδηγίας 2014/24/ΕΕ) – Εξουσιοδοτική διάταξη και 282 (άρθρο 60 της Οδηγίας 2014/25/ΕΕ) του ν. 4412/2016.
8 Άρθρα 75 (άρθρο 58 της Οδηγίας 2014/24/ΕΕ) και 304 Κριτήρια ποιοτικής επιλογής (άρθρο 78 της Οδηγίας 2014/25/ΕΕ) του ν. 4412/2016.
9 Άρθρα 55 Σήματα (άρθρο 43 της Οδηγίας 2014/24/ΕΕ), 56 Εκθέσεις δοκιμών, πιστοποίηση και άλλα αποδεικτικά μέσα (άρθρο 44 της Οδηγίας 2014/24/ΕΕ), 283 (άρθρο 61 της Οδηγίας 2014/25/ΕΕ) και 284 (άρθρο 62 της Οδηγίας 2014/25/ΕΕ) του ν. 4412/2016.
10 Άρθρα 86 Κριτήρια ανάθεσης των συμβάσεων – Εξουσιοδοτικές διατάξεις (άρθρο 67 της Οδηγίας 2014/24/ΕΕ), 87 Κοστολόγηση του κύκλου ζωής – Εξουσιοδοτικές διατάξεις (άρθρο 68 της Οδηγίας 2014/24/ΕΕ), 311 (άρθρο 82 της Οδη- γίας 2014/25/ΕΕ), 312 Κοστολόγηση του κύκλου ζωής (άρθρο 83 της Οδηγίας 2014/25/ΕΕ) του ν. 4412/2016.
11 Άρθρα 130 Όροι εκτέλεσης της σύμβασης (άρθρο 70 της Οδηγίας 2014/24/ΕΕ) και 335 (άρθρο 87 της Οδηγίας 2014/25/ΕΕ) του ν. 4412/2016
12 Άρθρο 18 Αρχές εφαρμοζόμενες στις διαδικασίες σύναψης δημοσίων συμβάσεων (άρθρο 18 της Οδηγίας 2014/24/ΕΕ): «1. Ο ανταγωνισμός θεωρείται ότι περιορίζεται τεχνητά όταν οι διαδικασίες σύναψης συμβάσεων έχουν σχεδιαστεί με σκοπό την αδικαιολόγητα ευνοϊκή ή δυσμενή μεταχείριση ορισμένων οικονομικών φορέων.[…]». Άρθρο 253 Αρχές που διέπουν τις διαδικασίες σύναψης συμβάσεων (άρθρο 36 της Οδηγίας 2014/25/ΕΕ).