Τα τελευταία χρόνια έχει επικρατήσει στην Τοπική Αυτοδιοίκηση μια τεχνοκρατική αντίληψη διακυβέρνησης που μεταφέρεται με λέξεις και φράσεις όπως «κυβερνησιμότητα», «αποτελεσματικότητα», «εξυπηρέτηση των πολιτών», «εξορθολογισμός» κλπ. Μια αντίληψη που θεσμοθετήθηκε με μια σειρά νόμων όπως τα αναπτυξιακά προγράμματα οριζόντιων δράσεων, το πλαφόν στις κρατικές επιχορηγήσεις και την μείωσή τους, την αφαίρεση αρμοδιοτήτων από τα δημοτικά συμβούλια, την κατάργηση της Επιτροπής Διαβούλευσης, το Οικονομικό Παρατηρητήριο, τον δείκτη επιδόσεων των ΟΤΑ, την αποδυνάμωση των προσφυγών, το εκλογικό σύστημα με τα πλαφόν, την αφαίρεση της αρμοδιότητας για μια σειρά τοπικών υποθέσεων, την θεσμοθέτηση μιας δαιδαλώδους γραφειοκρατίας και κρατικών ελέγχων και τον αυθαίρετο έλεγχο νομιμότητας αλλά και σκοπιμότητας από τις αποκεντρωμένες διοικήσεις.
Παράλληλα ανατέθηκαν στους δήμους και μια σειρά αρμοδιοτήτων κυρίως σε θέματα συντηρήσεων, πρόνοιας, ασφάλειας και τάξης εκτός πολιτικού πεδίου που άρχισαν να απασχολούν τις πολιτικές ηγεσίες και την διοίκηση μην αφήνοντας περιθώρια για σχεδιασμούς και πολιτικές διαδικασίες.
Μια αντίληψη και ένα στρατηγικό σχέδιο διοικητικής μεταρρύθμισης όμως, που έφερε ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που προσδοκούσε.
Πρώτον δημιούργησε ένα πολύ χαμηλού επιπέδου στελεχικό δυναμικό και δεύτερον απομάκρυνε τις τοπικές κοινωνίες από την διαχείριση των «κοινών» και των τοπικών υποθέσεων.
Όλο αυτό το διοικητικό και γραφειοκρατικό κέλυφος μετέτρεψε την Τοπική Αυτοδιοίκηση σε ένα κρατικό ακροφύσιο και δημιούργησε στην κοινωνία την αντίληψη ότι οι δήμοι και πολύ περισσότερο οι περιφέρειες είναι κάποιες τοπικές κρατικές υπηρεσίες όπως παλιά τα παραρτήματα του ΙΚΑ, οι πολεοδομίες και οι εφορίες. Αρκεί να ήξερες το διευθυντή ή κάποιον υπάλληλο μέσα, για να σε εξυπηρετήσει στην προσωπική σου υπόθεση.
Αυτή η δομή και η λειτουργία αποδυναμώνει την διοικητική διάρθρωση της χώρας και μειώνει τις δυνατότητες αποκεντρωμένης και ισόρροπης ανάπτυξης.
Όλο και λιγότερο ικανοί και καταξιωμένοι πολίτες εμπλέκονται στο πολιτικό γίγνεσθαι των δήμων και όλο και λιγότερο αξιόπιστος και δημιουργικός φαίνεται στα μάτια των δημοτών ένας δήμος ως θεσμός. Ολο και λιγότερη συναίνεση απολαμβάνουν οι δημοτικές αρχές από τις τοπικές κοινωνίες, για τις τομές που πρέπει να κάνουν σε πολεοδομικά, κυκλοφοριακά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα για να λύσουν προβλήματα διαβίωσης και αρμονικής συνύπαρξης στην γειτονιά.
Χαρακτηριστικό και κορυφαίο παράδειγμα είναι το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα τετραετίας που καλούνται βάση του νόμου να εκπονήσουν οι δήμοι για να μπορούν να καταρτίσουν ετήσια προγράμματα δράσεις, τεχνικά προγράμματα και προϋπολογισμούς. Λίγοι το έκαναν στην περίοδο 2014 – 2019, μετρημένοι στα δάκτυλα του ενός χεριού στη περίοδο 2019 – 2023 και κανένας μέχρι σήμερα στην νέα θητεία. Οι δήμοι αγνόησαν παντελώς την κορυφαία διαδικασία τους, που είναι το σχέδιο του πώς επιθυμούν να φτιάξουν την πόλη τους, μέσα από μια διαδικασία συνεννόησης και συμφωνίας των δημοτών, των πολιτικών δυνάμεων και των υπηρεσιών.
Οι δημοτικές αρχές, οι υπηρεσίες και οι τοπικές κοινωνίες, δεν γνωρίζουν τις αδυναμίες τους, τις απειλές, τις δυνατότητες, τα μέσα και τις ευκαιρείς που υπάρχουν.
Ετσι όταν δεν ξέρεις που πας, όλα τα βήματα είναι σωστά.
Άλλο ένα κορυφαίο παράδειγμα είναι τα αναπτυξιακά οριζόντια προγράμματα. «Φιλόδημος», «Αντώνης Τρίτσης», «market place του Ψηφιακού Μετασχηματισμού» «Πράσινο Ταμείο» «ΣΒΑΚ» κ.α. Οι δήμοι έλαβαν γενναίες χρηματοδοτήσεις, όχι γιατί είχαν ως προτεραιότητα τα έργα που έκαναν, αλλά γιατί τους χάρισαν εύκολα λεφτά και κάτι έπρεπε να τα κάνουν.
Και την στιγμή που τα σχολεία κατέρρεαν με χαλασμένους λέβητες, σοβάδες που έπεφταν, σκουριασμένα παράθυρα και πόρτες και υπόγεια που πλημμύριζαν, έφτιαχναν πολυτελή και πολύχρωμα προαύλια με μπασκέτες στα δημοτικά και ελαστικούς τάπητες.
Πολλοί δήμοι σήμερα δεν έχουν ψηφιοποιημένα αρχεία εγγράφων και διαλειτουργικά συστήματα για να επικοινωνούν οι υπηρεσίες μεταξύ τους, δεν έχουν GIS για να έχουν μια εικόνα υποδομών και αναγκών της πόλης τους και να μπορούν να επεξεργαστούν δεδομένα… και λαμβάνουν μέσω του προγράμματος «Ψηφιακός μετασχηματισμός ΟΤΑ) μέχρι και δύο εκατομμύρια ευρώ για να ψηφιοποιήσουν λέει την πολιτιστική τους κληρονομιά να φτιάξουν έξυπνες διαβάσεις (ενώ δεν μπορούν να βάψουν τις κανονικές και να κλείσουν τις λακκούβες) και να φτιάξουν «οδηγούς πόλης». Δεν έχουν δίκτυο ομβρίων, αλλά διαθέτουν φωτεινούς πίνακες για την άμεση ενημέρωση των πολιτών. Δεν έχουν στέγαστρα στις στάσεις και τοπική συγκοινωνία, αλλά έχουν «έξυπνες» στάσεις για να φορτίζεις το κινητό σου.
Μέσα σε ένα τέτοιο σκηνικό είναι κοινή απορία όλων των νεοεκλεγέντων δημοτικών συμβούλων «τι κάνουμε εδώ μέσα; Αφού μας φέρνουν συνεχώς αναγκαστικές και προκαθορισμένες αποφάσεις να τις ψηφίσουμε, χωρίς ούτε καν να ξέρουμε τι ψηφίζουμε και χωρίς να τις έχουμε σχεδιάσει εμείς».
Αλλά και οι πολίτες βλέπουν να ξοδεύονται εκατομμύρια σε κακοτεχνίες και προχειροδουλειές για πράγματα που ποτέ δεν ζητήσανε, και την πλήρη αδυναμία των δημοτικών αρχών να χρηματοδοτήσουν έργα που ζητάνε και έχουν άμεση ανάγκη.
Το αποτέλεσμα όλου αυτού του σκηνικού είναι η τοπική αυτοδιοίκηση να μην μπορεί να σχεδιάσει και να εκπληρώσει την αποστολή της που κατά κύριο λόγο είναι η ανάταξη και διόρθωση μιας άναρχης πολεοδόμησης και μιας κακής διοικητικής δομής και λειτουργίας και να μην μπορεί να συντηρήσει ένα σύνολο υποδομών για τις οποίες έχει την αρμοδιότητα.
Και βέβαια να μην μπορεί να συνεννοηθεί με τίποτα στον σχεδιασμό μιας εξέλιξης με τους πολίτες. Οι πολίτες ασχολούνται με τον δήμο τους μόνο αν έχουν μια προσωπική ανάγκη και μόνο αν γνωρίζουν κάποιον από μέσα για να του μιλήσουν.
Χρειάζεται λοιπόν επειγόντως αλλαγή του μοντέλου διοίκησης των δήμων για να μπορέσουν να εκπληρώσουν τον ρόλο τους στην σύγχρονη διοικητική διάρθρωση του Κράτους και στην αναγκαία αποκέντρωση των αρμοδιοτήτων.
Πρώτα από όλα χρειάζεται μείωση της γραφειοκρατίας και αναβάθμιση του κοινωνικού ελέγχου. Οι διοικητικοί και οικονομικοί έλεγχοι να ασκούνται μόνο όταν οι πολίτες ή η αντιπολίτευση προσφεύγουν στην δικαιοσύνη και οι έλεγχοι αυτοί να βγάζουν άμεσα πορίσματα.
Να διευρυνθεί η αναγκαιότα συμμετοχής και συναίνεσης στις αποφάσεις.
Αυτή η διαδικασία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα ανοιχτά δεδομένα και την πλήρη πρόσβαση των πολιτών σε κάθε έγγραφο που κυκλοφορεί σε έναν δήμο με ευθύνη αποκλειστικά και μόνο των διοικητικών υπηρεσιών και των υπαλλήλων που τα κατέχουν. Ανάρτηση όλων των εγγράφων σε μα πλατφόρμα τύπου Διαύγεια για κάθε δήμο, χωρίς απαίτηση αιτήσεων και με αξιόπιστο μηχανισμό ανίχνευσης, επεξεργασίας και ανάκτησης.
Η κοινωνία ξέρει καλύτερα να ελέγξει και να αξιολογήσει την χρηστή διοίκηση και την ορθή διαχείριση, από κάθε κρατικό ελεγκτικό μηχανισμό.
Χρειάζεται αύξηση των εδρών των δημοτικών συμβουλίων και επαναφορά των τοπικών συμβουλίων χωρίς κανένα περιορισμό και πλαφόν. Επιδίωξη πρέπει να είναι η μέγιστη δυνατή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά ενός δήμου. Χωρίς όρια ελάχιστης συμμετοχής στα ψηφοδέλτια και χωρίς οικονομικές απαιτήσεις συμμετοχής.
Καθορισμός και διάκριση μιας ομάδας αποφάσεων που θα απαιτεί αυξημένες πλειοψηφίες και κοινωνική συναίνεση. Αναβάθμιση και απλοποίηση των ρόλου και της διαδικασία των δημοψηφισμάτων.
Επαναφορά της Δημοτικής Επιτροπής Διαβούλευσης με συχνές εναλλαγές και κίνητρα συμμετοχής για τους πολίτες και με ψηφιακές πλατφόρμες συντεταγμένων αυστηρά καθορισμένων διαδικασιών.
Υποχρεωτική εκλογή Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης και Επιχειρησιακού Προγράμματος ως προϋπόθεση για την ψήφιση Τεχνικού Προγράμματος και Προϋπολογισμού.
Θεσμοθετημένη και υποχρεωτική παρακολούθηση και αξιολόγηση του Ε.Π. Είναι πολύ σημαντικότερη και ουσιαστικότερη από την ειδική συνεδρίαση λογοδοσίας.
Αύξηση των ΚΑΠ, άμεση απόδοση των παρακρατηθέντων και κατάργηση των αναπτυξιακών οριζόντιων προγραμμάτων. Ταυτόχρονη θεσμοθέτηση υποχρεωτικής κεντρικής καμπάνιας προβολής από κάθε υπουργείο για τις δυνατότητες που έχουν οι δήμοι σε κάθε τομέα.
Αναβάθμιση του ρόλου και των μέσων της Ελληνικής Εταιρείας Τοπικής Ανάπτυξης Αυτοδιοίκησης (ΕΕΤΑΑ) του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης και του Πράσινου Ταμείου για την χρηματοδότηση και την Τεχνική υποστήριξη των δήμων. Άμεση σύνδεση του ΕΕΚΔΑΑ με τους δήμους.
Θεσμοθέτηση αντικειμενικών κριτηρίων για τις χρηματοδοτήσεις από τα ΠΕΠ και τα Τομεακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ.
Βελτίωση του νόμου για τις μονάδες Εσωτερικού Ελέγχου, ενίσχυση του προσωπικού τους και άμεση αυτοτελή σύνδεση με το Υπουργείο Εσωτερικών.
Πλήρης σεβασμός και εφαρμογή του άρθρου 102 του Συντάγματος για το τεκμήριο της αρμοδιότητας των τοπικών υποθέσεων στις τοπικές αποφάσεις.
Και τέλος στα πλαίσια της Διοικητικής Μεταρρύθμισης πλήρη αναμόρφωση των αρμοδιοτήτων των δήμων και των περιφερειών. Οι δήμοι δεν έχουν την επάρκεια, ούτε τον ρόλο να έχουν αρμοδιότητες πολιτικής προστασίας, πρόνοιας, γραφικής ύλης και συντήρησης των σχολείων, αδειών στάθμευσης αναπήρων, ΚΕΠ, πολεοδομιών κλπ. Όλα αυτά μέσω των ψηφιακών τεχνολογιών μπορούν άνετα να διευθευτούνται καλύτερα και πιο άμεσα μέσω των Υπουργείων των δασαρχείων και ο δήμοι να κάνουν εκθέσεις μελέτες και αναφορές εντοπισμού προβλημάτων και αναγκών. Πολύ περισσότερο οι δήμοι δεν έχουν κανένα λόγο να εξοπλίζουν και να συντηρούν νοσοκομεία, ή να καθαρίζουν κεντρικές λεωφόρους.
Μια σειρά αρμοδιοτήτων όπου οι δήμοι σήμερα λόγω της στελεχικής ανεπάρκειάς τους περιορίζονται σε έναν αποκλειστικά διεκπεραιωτικό ρόλο με αποτελέσματα πολύ κάτω των προσδοκιών καθολικά και μέσα από μια λειτουργία καθαρά πελατειακών σχέσεων.