Ο Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) της Αττικής αποτελεί κεντρικό εργαλείο πολιτικής για τη διαχείριση αποβλήτων στην πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή της Ελλάδας που παράγει το 45% των αποβλήτων σε εθνικό επίπεδο. Ο σχεδιασμός αυτός έχει εξελιχθεί μέσα από διάφορες φάσεις, με στόχο τη βιώσιμη διαχείριση των αποβλήτων και την προστασία του περιβάλλοντος. Οι ευθύνες όμως είναι τεράστιες καθώς εδώ και 25 περίπου χρόνια έχει γίνει καθολικά διαπιστωμένο ότι η κατάσταση της ανεξέλικτης διαχείρισης των αποβλήτων δεν μπορεί να συνεχιστεί, κυβερνήσεις, περιφερειάρχες και δήμαρχοι όμως έβαζαν το πρόβλημα κάτω από το χαλί και το παρέπεμπαν στους επόμενους.
Ο τίτλος που θα ταίριαζε στο άρθρο είναι «οι επόμενοι ανέλαβαν»
-Πρώτες Προσπάθειες (1990–2000)
Η ανάγκη για οργανωμένη διαχείριση αποβλήτων στην Αττική έγινε εμφανής τη δεκαετία του 1990, όταν οι παραδοσιακές μέθοδοι διάθεσης (κυρίως χωματερές) άρχισαν να δημιουργούν σοβαρά περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα. Το 1997 καταρτίστηκε ο πρώτος Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ), που αποτέλεσε τη βάση για τη διαμόρφωση των ΠΕΣΔΑ σε κάθε περιφέρεια.
Η καθιέρωση του ΠΕΣΔΑ Αττικής (2003–2010)
Ο πρώτος Περιφερειακός Σχεδιασμός για την Αττική εγκρίθηκε το 2003, βασιζόμενος στις κατευθύνσεις του Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ). Περιλάμβανε τη δημιουργία Χώρων Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων (ΧΥΤΑ), την ανάπτυξη συστημάτων ανακύκλωσης και την εισαγωγή τεχνολογιών ενεργειακής αξιοποίησης. Κατά την περίοδο αυτή, δόθηκε έμφαση στον ΧΥΤΑ Φυλής, ο οποίος αποτέλεσε το κύριο σημείο διάθεσης των αποβλήτων της Αττικής. Τότε μπήκε και η έννοια του κορεσμού.
Ωστόσο, η περιορισμένη εφαρμογή του σχεδιασμού και η συνεχιζόμενη εξάρτηση από τη Φυλή δημιούργησαν πιέσεις για αναθεώρηση και εκσυγχρονισμό.
Αναθεώρηση και Νέα Προσέγγιση (2010–2020)
Με την ενσωμάτωση της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα στο ελληνικό δίκαιο, ο ΠΕΣΔΑ Αττικής αναθεωρήθηκε το 2016. Οι βασικοί άξονες περιλάμβαναν:
- Μείωση της παραγωγής αποβλήτων μέσω πρόληψης και επαναχρησιμοποίησης.
- Ανακύκλωση: Στόχος ήταν η επίτευξη ποσοστών ανακύκλωσης άνω του 50%.
- Διαλογή στην πηγή: Ενίσχυση των συστημάτων ξεχωριστής συλλογής οργανικών και ανακυκλώσιμων υλικών.
- Νέες μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων: Προγραμματίστηκαν Μονάδες Επεξεργασίας Απορριμμάτων (ΜΕΑ) και Μονάδες Επεξεργασίας Βιοαποβλήτων (ΜΕΒΑ).
Το πρόβλημα σκόνταψε στο χωροταξικό. Οι επιστήμονες και μελετητές καθολικά πρότειναν την αποκέντρωση του συστήματος ως το μόνο βιώσιμο. Κανείς όμως δεν τόλμησε να χωροθετήσει και να το βάλει σε λειτουργία. Η επίλυση του προβλήματος μετατέθηκε για αργότερα.
Παρόλα αυτά, η υλοποίηση των σχεδιασμών παρέμεινε περιορισμένη, κυρίως λόγω διοικητικών καθυστερήσεων, τοπικών αντιδράσεων και ανεπαρκούς χρηματοδότησης.
Επίσης η εγκατάσταση των μπλε κάδων αποξένωσε τις δημοτικές αρχές και από την έγνοια της ανακύκλωσης και από τα κίνητρα.
Σύγχρονες Εξελίξεις (2020–σήμερα)
Ο νεότερος ΠΕΣΔΑ Αττικής εγκρίθηκε το 2022 και ευθυγραμμίζεται με τον νέο Εθνικό Σχεδιασμό Διαχείρισης Αποβλήτων. Οι βασικοί στόχοι περιλαμβάνουν:
- Κυκλική οικονομία: Μετάβαση από τη γραμμική διαχείριση αποβλήτων στη δημιουργία κλειστών κύκλων υλικών.
- Αύξηση της ανακύκλωσης: Στόχος είναι να φτάσει το 65% μέχρι το 2030.
- Μείωση της ταφής: Μείωση των αποβλήτων που καταλήγουν σε ΧΥΤΑ στο 10% έως το 2030.
- Ενεργειακή αξιοποίηση: Δημιουργία μονάδων που παράγουν ενέργεια από υπολείμματα αποβλήτων.
- Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση: Προώθηση δράσεων για τη συμμετοχή των πολιτών.
Επιπλέον, δρομολογείται η αποσυμφόρηση του ΧΥΤΑ Φυλής μέσω της κατασκευής νέων μονάδων διαχείρισης και της ενίσχυσης της αποκεντρωμένης διαχείρισης αποβλήτων.
Και πάλι όμως δεν έγινε σχεδόν τίποτα, αντιθέτως έγιναν επενδυτικές δαπάνες σε συστήματα που δεν απέδωσαν ενώ δημιούργησαν ένα τεράστιο κόστος.
Προκλήσεις και Προοπτικές
Με τις όποιες εξελίξεις, ο Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης Αποβλήτων στην Αττική αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις:
- Χρηματοδότηση: Η υλοποίηση απαιτεί μεγάλες επενδύσεις.
- Τοπικές αντιδράσεις: Συχνά παρατηρούνται αντιρρήσεις για την κατασκευή νέων εγκαταστάσεων.
- Διαχείριση υπολειμμάτων: Ο περιορισμός της ταφής απαιτεί την ανάπτυξη αποδοτικών τεχνολογιών και οι τεχνολογίες αυτές είναι υπερβολικά κοστοβόρες ενώ είναι και αντίρροπες προς την ανακύκλωση που βάζει έντονα το θέμα της μεσοπρόθεσμης επένδυσης.
Η επιτυχία του όποιου σχεδιασμού εξαρτάται τελικά από την πολιτική βούληση, τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων και την ενεργή συμμετοχή των πολιτών.
Να σημειώσουμε εδώ ότι εκτός από τους δήμους Βριλησσίων και Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης που επιχείρησαν να εφαρμόσουν πιλοτικά και περιορισμένα το σύστημα “Πληρώνω όσο Πετάω” (Pay-As-You-Throw, PAYT) κανένας δήμος δεν το εφάρμοσε. Το σύστημα “Πληρώνω όσο Πετάω” προβλέπεται από διάφορους νόμους στην ελληνική νομοθεσία, οι οποίοι εισάγουν τη δυνατότητα και την υποχρέωση εφαρμογής του στο πλαίσιο της βιώσιμης διαχείρισης αποβλήτων. Το PAYT βασίζεται στην αρχή ότι οι πολίτες και οι επιχειρήσεις πληρώνουν για τη διαχείριση των απορριμμάτων τους ανάλογα με την ποσότητα που παράγουν, προωθώντας έτσι τη μείωση, την ανακύκλωση και την ορθολογική διαχείριση. Έτσι δεν μπαίνει θέμα κόστους τελών. Όποιος δεν ανακυκλώνει πληρώνει.
Κύριοι Νόμοι που Προβλέπουν το Σύστημα “Πληρώνω όσο Πετάω”
Νόμος 4042/2012
- Ενσωμάτωσε την Οδηγία 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα.
- Άρθρο 29: Εισάγει την υποχρέωση για την ανάπτυξη πολιτικών πρόληψης παραγωγής αποβλήτων, στις οποίες περιλαμβάνεται και το PAYT.
- Προβλέπει την οικονομική πολιτική για τη διαχείριση αποβλήτων, με κίνητρα για την πρόληψη και τη μείωση των παραγόμενων απορριμμάτων.
Νόμος 4819/2021
- Θεσμοθετεί το σύστημα “Πληρώνω όσο Πετάω” ως εργαλείο για την προώθηση της κυκλικής οικονομίας.
- Άρθρο 38 (Τέλος Ταφής): Συνδέεται έμμεσα με το PAYT, καθώς εισάγει επιβαρύνσεις για την ταφή μη επεξεργασμένων αποβλήτων, ενισχύοντας την ανάγκη για διαλογή στην πηγή και πρόληψη.
- Άρθρο 41: Ενισχύει τη διαλογή στην πηγή και υποχρεώνει τη δημιουργία ξεχωριστών ρευμάτων για υλικά, καθιστώντας το PAYT πιο λειτουργικό σε τοπικό επίπεδο.
Νόμος 4936/2022
- Εισάγει πιο σαφή αναφορά για την εφαρμογή του PAYT από τους δήμους.
- Άρθρο 59: Προβλέπει την υποχρέωση των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) να θεσπίσουν οικονομικά συστήματα για τη διαχείριση αποβλήτων, βασισμένα στις αρχές του PAYT.
- Καθορίζει τη δυνατότητα υπολογισμού τελών καθαριότητας ανάλογα με την ποσότητα των παραγόμενων απορριμμάτων.
Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) 2020–2030
- Καθορίζει το PAYT ως βασικό μέσο για τη μείωση των απορριμμάτων και την προώθηση της κυκλικής οικονομίας.
- Δίνει έμφαση στην πιλοτική εφαρμογή του συστήματος σε δήμους και την επέκτασή του σε εθνικό επίπεδο.
- Υποδεικνύει ότι οι ΟΤΑ πρέπει να συνδέσουν το PAYT με την ξεχωριστή συλλογή ανακυκλώσιμων και βιοαποβλήτων.
Νόμος 2939/2001 και τροποποιήσεις
- Αφορά την εναλλακτική διαχείριση αποβλήτων.
- Προβλέπει τη χρήση οικονομικών εργαλείων, όπως το PAYT, για την ενίσχυση της πρόληψης και της ανακύκλωσης.
Πλαίσιο Εφαρμογής
Το PAYT υλοποιείται σε τοπικό επίπεδο από τους δήμους, οι οποίοι καλούνται:
- Να δημιουργήσουν κατάλληλες υποδομές για ξεχωριστή συλλογή αποβλήτων.
- Να καθορίσουν συστήματα τιμολόγησης βασισμένα στην ποσότητα ή/και την ποιότητα των αποβλήτων που παράγονται (π.χ., βάρος, όγκος, συχνότητα περισυλλογής).
Προκλήσεις και Προοπτικές
Η εφαρμογή του συστήματος PAYT στην Ελλάδα βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο και αντιμετωπίζει προκλήσεις, όπως:
- Η έλλειψη υποδομών και τεχνογνωσίας στους ΟΤΑ.
- Η ανάγκη ευαισθητοποίησης των πολιτών για τη σημασία της μείωσης αποβλήτων.
Ωστόσο, αποτελεί ισχυρό εργαλείο για την επίτευξη των στόχων του ΕΣΔΑ και της κυκλικής οικονομίας.
Οι νόμοι που καθορίζουν το θεσμικό πλαίσιο για το τέλος ταφής και την ανακύκλωση στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) είναι οι εξής:
ΠΡΟΣΟΧΗ: Άλλο πράγμα είναι το Τέλος Ταφής που πληρώνεται σε εθνικό επίπεδο άλλο η εισφορά στο ΕΔΣΝΑ ή ΦΟΔΣΑ που καταβάλουν οι δήμοι ως κόστος λειτουργίας του ΧΥΤΑ (Gate fee).
Νόμος 4042/2012
Αποτελεί την ενσωμάτωση της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα στο ελληνικό δίκαιο. Ο νόμος αυτός θέτει το πλαίσιο για τη διαχείριση αποβλήτων, εισάγοντας έννοιες όπως η πρόληψη, η επαναχρησιμοποίηση, η ανακύκλωση και η ενεργειακή αξιοποίηση.
Άρθρο 43: Θέσπιση του τέλους ταφής για τα απόβλητα που οδηγούνται σε ΧΥΤΑ χωρίς προηγούμενη επεξεργασία. Το τέλος ταφής εισάγεται ως εργαλείο οικονομικής πολιτικής για την ενίσχυση της πρόληψης και της ανακύκλωσης.
Νόμος 4819/2021
Περιλαμβάνει σημαντικές τροποποιήσεις για την ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας και την εφαρμογή του ΕΣΔΑ.
- Άρθρο 38: Προβλέπει τη σταδιακή αύξηση του τέλους ταφής για απορρίμματα που καταλήγουν σε ΧΥΤΑ, με στόχο την αποτροπή της ταφής και την ενίσχυση της ανακύκλωσης.
- Το τέλος ταφής ξεκινά από 20€/τόνο (2022) και αυξάνεται σταδιακά 5 ευρώ κάθε χρόνο
- Τα έσοδα από το τέλος ταφής διατίθενται για την ανάπτυξη υποδομών ανακύκλωσης και πρόληψης αποβλήτων από τον ΕΟΑΝ κάτι που δεν έγινε ποτέ.
- Άρθρο 41: Προωθείται η διαλογή στην πηγή και η υποχρεωτική ξεχωριστή συλλογή βιοαποβλήτων (οργανικών αποβλήτων).
Νόμος 2939/2001 (και τροποποιήσεις)
Αφορά την εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών και άλλων προϊόντων. Ο νόμος αυτός, σε συνδυασμό με την οδηγία 2018/851/ΕΕ, υποχρεώνει την επίτευξη υψηλών ποσοστών ανακύκλωσης.
- Στόχοι ανακύκλωσης:
- 55% έως 65% του συνόλου των αποβλήτων συσκευασιών να ανακυκλώνονται.
- Συγκεκριμένα ποσοστά ανακύκλωσης για υλικά όπως γυαλί, χαρτί, πλαστικό, και μέταλλα.
Νόμος 4685/2020
Αφορά την ενίσχυση της ανακύκλωσης και περιλαμβάνει διατάξεις για τη χρηματοδότηση υποδομών κυκλικής οικονομίας.
- Άρθρο 87: Θεσπίζει την υποχρέωση δήμων και περιφερειών να ενσωματώνουν την ανακύκλωση και τη διαλογή στην πηγή στις τοπικές στρατηγικές διαχείρισης αποβλήτων.
Εθνικός Σχεδιασμός Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) 2020–2030
Ο ΕΣΔΑ καθορίζει τις κατευθύνσεις και τους στόχους για την ανακύκλωση και τη μείωση της ταφής:
- Μείωση ταφής: Το ποσοστό των αποβλήτων που οδηγούνται σε ΧΥΤΑ πρέπει να μειωθεί κάτω από 10% έως το 2030.
- Αύξηση ανακύκλωσης: Ανακύκλωση τουλάχιστον 55% των αστικών αποβλήτων έως το 2025 και 65% έως το 2030.
- Υποχρεωτική διαλογή στην πηγή: Εφαρμογή ξεχωριστών ρευμάτων για χαρτί, μέταλλα, πλαστικά, γυαλί και οργανικά.
Οδηγία 2018/851/ΕΕ (Ευρωπαϊκή Νομοθεσία)
Η συγκεκριμένη οδηγία ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο με τους παραπάνω νόμους και έθεσε τις βάσεις για τη διαχείριση αποβλήτων στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας.
- Εισάγει αυστηρότερους στόχους για την πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση.
- Υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να μειώσουν δραστικά την ταφή και να προωθήσουν την ενεργειακή αξιοποίηση των υπολειμμάτων.
Ανοιχτά Δεδομένα στην Καθαριότητα
Τα ανοιχτά δεδομένα στην καθαριότητα αναφέρονται στη συλλογή, επεξεργασία και διάθεση πληροφοριών που σχετίζονται με τις υπηρεσίες διαχείρισης απορριμμάτων, την καθαριότητα δημόσιων χώρων και τη λειτουργία υποδομών. Η χρήση αυτών των δεδομένων στοχεύει στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των υπηρεσιών καθαριότητας, την ενίσχυση της διαφάνειας και τη συμμετοχή των πολιτών.
Προσοχή όταν λέμε Ανοιχτά Δεδομένα εννοούμε ανακτήσιμα, επεξεργάσιμα και επαναχρησιμοποιούμενα. Τα αρχεία pdf κα jpg δεν αποτελούν Ανοιχτά Δεδομένα.
Τι είναι τα ανοιχτά δεδομένα;
Τα ανοιχτά δεδομένα είναι πληροφορίες που διατίθενται ελεύθερα στο κοινό σε ψηφιακή μορφή, με τρόπο που να επιτρέπει την επαναχρησιμοποίηση και την αξιοποίησή τους για διάφορες εφαρμογές. Στον τομέα της καθαριότητας, αυτά περιλαμβάνουν:
- Τοποθεσίες κάδων απορριμμάτων και ανακύκλωσης.
- Χρονοδιαγράμματα αποκομιδής απορριμμάτων.
- Επίπεδα πληρότητας κάδων (όπου υπάρχουν έξυπνοι κάδοι).
- Δεδομένα για τη διαχείριση αποβλήτων (ποσότητες, είδη, ποσοστά ανακύκλωσης).
- Αναφορές για καθαρισμούς δημόσιων χώρων.
- Δείκτες απόδοσης υπηρεσιών καθαριότητας.
Οφέλη από τα ανοιχτά δεδομένα στην καθαριότητα
Βελτίωση της διαφάνειας:
- Οι πολίτες μπορούν να παρακολουθούν πώς διατίθενται οι πόροι και ποια είναι τα αποτελέσματα των υπηρεσιών καθαριότητας.
Αύξηση της αποδοτικότητας:
- Οι δήμοι και οι οργανισμοί μπορούν να βελτιστοποιήσουν τα δρομολόγια αποκομιδής και τη διαχείριση των κάδων με βάση τα δεδομένα.
Συμμετοχή πολιτών:
- Οι πολίτες ενθαρρύνονται να αναφέρουν προβλήματα (π.χ. γεμάτους κάδους) και να συμμετέχουν ενεργά στη βελτίωση της καθαριότητας.
Ενίσχυση της καινοτομίας:
- Επιχειρήσεις και προγραμματιστές μπορούν να δημιουργήσουν εφαρμογές και λύσεις βασισμένες σε ανοιχτά δεδομένα (π.χ. εφαρμογές για εύρεση κάδων ανακύκλωσης ή αναφορά προβλημάτων).
Πλαίσιο στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα, οι δήμοι και οι περιφέρειες προχωρούν σταδιακά στη δημοσίευση δεδομένων καθαριότητας μέσω πλατφορμών όπως η διαύγεια και η πύλη ανοιχτών δεδομένων του δημοσίου (data.gov.gr). Ενδεικτικά παραδείγματα:
- Δήμοι που εφαρμόζουν έξυπνα συστήματα καθαριότητας με αισθητήρες πληρότητας σε κάδους.
- Πιλοτικά έργα για την αξιοποίηση δεδομένων αποκομιδής και τη μείωση αποβλήτων.
Προκλήσεις
- Έλλειψη τεχνικής υποδομής και εκπαίδευσης σε πολλούς δήμους.
- Περιορισμένη χρήση έξυπνων συστημάτων παρακολούθησης.
- Ανάγκη ευαισθητοποίησης πολιτών και φορέων για την αξιοποίηση των δεδομένων.
Συμπέρασμα
Τα ανοιχτά δεδομένα στην καθαριότητα αποτελούν εργαλείο για την αναβάθμιση των δημόσιων υπηρεσιών, τη συμμετοχή των πολιτών και την προώθηση της βιώσιμης διαχείρισης αποβλήτων. Με την κατάλληλη υποστήριξη, μπορούν να συμβάλουν σε ένα καθαρότερο και πιο οργανωμένο περιβάλλον.
Τέλος να σημειώσουμε ότι τα Τοπικά Σχέδια Διαχείρισης Αποβλήτων που επιδοτήθηκαν και εκπονήθηκαν από όλους σχεδόν τους δήμου με την διαδικασία copy paste δεν αποτελούν μελέτες μηχανικής έργου που θα έδινε λύσεις στα προβλήματα και στα αδιέξοδα.
Διαβάστε και σχετικά άρθρα:
Πόσο ανακυκλώνουν οι δήμοι της Αττικής;
Σάλος με τον ΕΔΣΝΑ και το χρονικό ενός προαναγγελθέντος εμφράγματος στην Αττική
