Η Ετήσια Έκθεση 2024 του Συνηγόρου του Πολίτη φέρνει στο φως σημαντικά στοιχεία που αφορούν στη λειτουργία των δήμων και την εικόνα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα. Η Ανεξάρτητη Αρχή δέχθηκε χιλιάδες αναφορές πολιτών, εκ των οποίων σημαντικό ποσοστό αφορά τους ΟΤΑ Α’ βαθμού. Τα ευρήματα φωτίζουν προβλήματα κακοδιοίκησης, έλλειψη συντονισμού, και καθυστερήσεις σε κρίσιμους τομείς της καθημερινότητας των πολιτών.
Αξιοσημείωτο είναι ότι από τις αναφορές, για τις οποίες διαπιστώθηκε κακοδιοίκηση και υπήρξε διαμεσολάβηση, επιλύθηκε θετικά για τους αναφερόμενους πολίτες με ενέργειες της Αρχής η μεγάλη πλειοψηφία των αναφορών (70%).
Και φέτος πολύ υψηλός παραμένει και ο αριθμός των αναφορών (2.278) με τις οποίες οι πολίτες ζητούν την παρέμβαση της Αρχής για θέματα που σχετίζονται με το οικιστικό περιβάλλον, όπως λ.χ. προβλήματα σχετικά με την οικοδομική δραστηριότητα, τη χωροθέτηση, αδειοδότηση και παρακολούθηση της λειτουργίας έργων και επιχειρήσεων, τις υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης, κ.ά.
Σύμφωνα με την Έκθεση, το 90% των αναφορών προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση αφορά δήμους, ενώ μόλις το 10% απευθύνεται σε περιφέρειες. Η αναλογία αυτή αναδεικνύει την άμεση επιρροή που έχουν οι αποφάσεις των δημοτικών αρχών στη ζωή των πολιτών. Τα συχνότερα προβλήματα εντοπίζονται σε:
• κοινωνική πρόνοια,
• πολεοδομία,
• ύδρευση και αποχέτευση,
• διαχείριση απορριμμάτων.
• προσβασιμότητα
Ύδρευση: γεωτρήσεις χωρίς άδεια και ρύποι στο πόσιμο νερό
Η Έκθεση αποκαλύπτει ότι πολλοί δήμοι:
• υδροδοτούν οικισμούς μέσω παράνομων ή μη αδειοδοτημένων γεωτρήσεων,
• δεν έχουν εντάξει τα σημεία υδροληψίας στο Εθνικό Μητρώο,
• παρέχουν νερό με αυξημένα επίπεδα ρύπων όπως αρσενικό και υδράργυρο.
Οι πρακτικές αυτές αποτελούν σοβαρό κίνδυνο για τη δημόσια υγεία και τη διαχείριση των φυσικών πόρων.
Απορρίμματα: οι ΧΑΔΑ επιμένουν
Ο Συνήγορος διοργάνωσε και εκδήλωση όπου αναδείχθηκαν:
• Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων που παραμένουν χωρίς αποκατάσταση,
• ανεπαρκής διαχείριση αποβλήτων εκσκαφής (ΑΕΚΚ),
• περιορισμένη ανακύκλωση και
• προβληματική λειτουργία υποδομών διαχείρισης απορριμμάτων.
Η ανάγκη για έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό διαχείρισης αποβλήτων σε τοπικό επίπεδο παραμένει επίκαιρη.
Πολεοδομία: Χωρίς σχέδιο, χωρίς έλεγχο
Ο Συνήγορος υπογραμμίζει ότι η έλλειψη χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού είναι μία από τις βασικές αιτίες της κακοδιοίκησης. Ζητά:
• να μην παραταθούν διατάξεις που επιτρέπουν την αυθαίρετη ανάπτυξη,
• να υπάρχει συστηματική παρακολούθηση της προόδου των ΓΠΣ και των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων.
Προσβασιμότητα: χωρίς συντονισμό, χωρίς πρόοδο
Οι δήμοι έχουν οριστεί ως Σημεία Αναφοράς για την εφαρμογή της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (ΑμεΑ), ωστόσο:
• η πρόοδος χαρακτηρίζεται ανισομερής,
• απουσιάζει συντονισμός με τα Υπουργεία Εσωτερικών και Ψηφιακής Διακυβέρνησης.
Παρότι αρκετές παρεμβάσεις του Συνηγόρου γίνονται αποδεκτές, η συστημική προσβασιμότητα στον αστικό χώρο παραμένει ζητούμενο.
Πρόστιμα Κ.Ο.Κ.: οι δήμοι χάνουν το δικαίωμα είσπραξης
Κατόπιν παρεμβάσεων του Συνηγόρου, το Υπουργείο Εσωτερικών ξεκαθάρισε πως:
«οι δήμοι χάνουν το δικαίωμα είσπραξης προστίμων Κ.Ο.Κ. αν περάσει τριετία από την παράβαση».
Η διευκρίνιση αποκαθιστά τη νομιμότητα, περιορίζοντας φαινόμενα αναδρομικών βεβαιώσεων ετών μετά την παράβαση.
Κοινωνική πολιτική: από την πρόβλεψη στην πράξη
Η ισχύουσα ΚΥΑ ΡΟ64/2018 ορίζει παρεμβάσεις από τους δήμους για:
• τη μετεγκατάσταση πληθυσμών σε καταυλισμούς (π.χ. Ρομά),
• τη σύνταξη Ατομικών Σχεδίων Ένταξης με στόχο την κοινωνική ενσωμάτωση.
Η Έκθεση διαπιστώνει ότι οι παρεμβάσεις αυτές είναι περισσότερο θεωρητικές παρά ουσιαστικές.
Συμπέρασμα
Η εικόνα των δήμων που προκύπτει από την Ετήσια Έκθεση 2024 είναι σύνθετη: από τη μία πλευρά, οι ΟΤΑ συνεχίζουν να αποτελούν τον πλησιέστερο και πιο κρίσιμο κρίκο της διοίκησης προς τον πολίτη. Από την άλλη, η συσσωρευμένη κακοδιοίκηση, καθυστερήσεις και αποσπασματικότητα επιτείνουν τα προβλήματα.
Ο Συνήγορος καλεί για οργανωτικές μεταρρυθμίσεις, τεχνολογική υποστήριξη και ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου με γνώμονα τη χρηστή διοίκηση και τα θεμελιώδη δικαιώματα.
