Η πρόσφατη υπόθεση διαφθοράς στη Διεύθυνση Πολεοδομίας Ρόδου, με συλλήψεις και καταγγελίες για εκβιασμούς και δωροδοκίες, δεν είναι παρά το πιο πρόσφατο επεισόδιο σε μια μακρά αλυσίδα δυσλειτουργιών που αφορούν τις πολεοδομικές υπηρεσίες της χώρας. Οι διαμαρτυρίες μηχανικών, πολιτών και επενδυτών έχουν γίνει καθημερινότητα, ενώ ολοένα και συχνότερα ακούγονται φωνές που ζητούν ριζική μεταρρύθμιση του συστήματος, με επανατοποθέτηση της πολεοδομίας στον πυρήνα της δημόσιας διοίκησης, με όρους διαφάνειας, λογοδοσίας και αποτελεσματικότητας.
Αρμοδιότητες και οργανωτικό πλαίσιο: Τι ισχύει σήμερα
Μετά τον «Καλλικράτη» και κυρίως τον «Κλεισθένη», οι πολεοδομικές υπηρεσίες, υπό την επίσημη μορφή των Υπηρεσιών Δόμησης (ΥΔΟΜ), υπήχθησαν στις αρμοδιότητες των ΟΤΑ α’ βαθμού. Η λογική αυτής της μεταφοράς βασίστηκε στην ανάγκη για αποκέντρωση, ταχύτερη εξυπηρέτηση του πολίτη και καλύτερη κατανόηση των τοπικών χωρικών και κοινωνικών δεδομένων.
Ωστόσο, αυτή η μεταφορά δεν συνοδεύτηκε από την αναγκαία χρηματοδότηση, τεχνογνωσία και κυρίως στελέχωση, με αποτέλεσμα:
• Πολλοί μικροί και νησιωτικοί δήμοι να μην έχουν τη δυνατότητα λειτουργίας ΥΔΟΜ και να εξαρτώνται από γειτονικούς δήμους.
• Οι υφιστάμενες πολεοδομίες να λειτουργούν υποστελεχωμένες, με υπαλλήλους χωρίς ειδίκευση.
• Να ανακύπτουν σοβαρές καθυστερήσεις στην έκδοση οικοδομικών αδειών και ελέγχων, κάτι που πλήττει σοβαρά την οικονομική δραστηριότητα και την οικοδομή.
Αναγκαίες ειδικότητες για τη λειτουργία μιας σύγχρονης ΥΔΟΜ
Μια Υπηρεσία Δόμησης για να μπορεί να ανταποκριθεί στον θεσμικό της ρόλο πρέπει να περιλαμβάνει εξειδικευμένο προσωπικό από τουλάχιστον τις εξής ειδικότητες:
• Πολιτικούς μηχανικούς και αρχιτέκτονες για τον έλεγχο μελετών, αδειών και εφαρμογής του κανονιστικού πλαισίου.
• Τοπογράφους μηχανικούς, απαραίτητους για την επαλήθευση συντεταγμένων, ορίων ιδιοκτησιών και εμβαδών.
• Ηλεκτρολόγους/μηχανολόγους μηχανικούς για τον έλεγχο των ηλεκτρομηχανολογικών μελετών.
• Διοικητικούς υπαλλήλους με γνώση του πολεοδομικού δικαίου και των διαδικασιών.
• Νομικούς συμβούλους με εμπειρία σε χωροταξικά και περιβαλλοντικά θέματα.
• Τεχνικούς πληροφορικής (ή πρόσβαση σε τέτοιες υπηρεσίες) για την υποστήριξη ψηφιακών συστημάτων.
Δυστυχώς, πολύ λίγες ΥΔΟΜ στη χώρα διαθέτουν αυτό το εύρος ειδικοτήτων, ενώ η διαρκής απαξίωση των θέσεων μέσω μηδενικών προσλήψεων έχει οδηγήσει πολλές υπηρεσίες σε λειτουργική κατάρρευση.
Διαμαρτυρίες και αδυναμίες: Μια συστηματική αποτύπωση του προβλήματος
Οι διαμαρτυρίες επαγγελματιών μηχανικών (ΤΕΕ, ΣΑΔΑΣ, ΣΜΗΒΕ κ.ά.) εστιάζουν σε:
• Χρονοβόρες και αντιφατικές διαδικασίες ελέγχου.
• Αυθαίρετες ερμηνείες του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ΝΟΚ) από διαφορετικές ΥΔΟΜ.
• Καταστάσεις συναλλαγής ή άτυπων «διευκολύνσεων» λόγω του φόρτου ή της γραφειοκρατίας.
• Ανασφάλεια δικαίου, ειδικά σε περιοχές με υψηλή αξία γης ή τουριστική πίεση.
Αντίστοιχα, οι πολίτες διαμαρτύρονται για:
• Την αδυναμία παρακολούθησης της πορείας των αιτημάτων τους.
• Τη διαφορετική μεταχείριση από δήμο σε δήμο.
• Τις συνεχείς ερμηνευτικές εγκυκλίους, που συχνά δημιουργούν σύγχυση ακόμη και στους υπαλλήλους.
Ο Νέος Οικοδομικός Κανονισμός (ΝΟΚ) ως πεδίο αντιπαράθεσης και αβεβαιότητας
Ο ΝΟΚ, αν και θεσπίστηκε με σκοπό την απλοποίηση και την περιβαλλοντική αναβάθμιση του δομημένου περιβάλλοντος, έχει δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στην πράξη. Οι βασικές εντάσεις εντοπίζονται:
• Στην ερμηνεία της αρτιότητας, ειδικά σε εκτός σχεδίου περιοχές.
• Στη διαχείριση του συντελεστή δόμησης και των παρεκκλίσεων.
• Στην απουσία σαφών ορισμών για κρίσιμες έννοιες, όπως «πρόσωπο σε κοινόχρηστο χώρο» ή «υπόσκαφα».
Η έλλειψη ενιαίας γραμμής ερμηνείας από το Υπουργείο Περιβάλλοντος καθιστά τις αποφάσεις των ΥΔΟΜ επισφαλείς, ενώ ο φόρτος ενστάσεων και ενδικοφανών προσφυγών έχει αυξηθεί κατακόρυφα.
Η πρόταση για μεταφορά των ΥΔΟΜ στο Υπουργείο: Μονόδρομος ή κίνηση πανικού;
Το τελευταίο διάστημα, έχει διατυπωθεί δημόσια η σκέψη για κατάργηση της πολεοδομικής αρμοδιότητας από τους δήμους και μεταφορά όλων των ΥΔΟΜ σε κεντρική δομή υπό το Υπουργείο Περιβάλλοντος, πιθανώς ανά Περιφέρεια ή Αποκεντρωμένη Διοίκηση. Η πρόταση αυτή συνοδεύεται από:
• Δημιουργία ενιαίου ψηφιακού συστήματος ελέγχου, εγκρίσεων και παρακολούθησης.
• Στελέχωση με κοινό μητρώο μηχανικών, ανεξαρτήτως τόπου τοποθέτησης.
• Ενίσχυση των ελέγχων νομιμότητας από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις.
Ωστόσο, αυτή η πρόταση συναντά ισχυρές αντιδράσεις:
• Από την ΚΕΔΕ, που υποστηρίζει ότι πρόκειται για αφαίρεση κρίσιμης αρμοδιότητας από την τοπική αυτοδιοίκηση.
• Από τους εργαζομένους των ΥΔΟΜ, που εκφράζουν ανησυχία για μετακινήσεις προσωπικού χωρίς σχέδιο.
• Από πολίτες και φορείς που φοβούνται ότι η απομάκρυνση των υπηρεσιών από τον δήμο θα οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερη γραφειοκρατία και καθυστερήσεις.
Η μεταρρύθμιση των πολεοδομιών δεν μπορεί να είναι μονοσήμαντη. Χρειάζεται ολιστική αντιμετώπιση με τα εξής χαρακτηριστικά:
• Επανεξέταση του ΝΟΚ και του τρόπου εφαρμογής του.
• Εθνική στρατηγική για τη στελέχωση των ΥΔΟΜ με μόνιμο επιστημονικό προσωπικό.
• Δημιουργία ενιαίου ψηφιακού περιβάλλοντος, με ιχνηλασιμότητα, παρακολούθηση και διαφάνεια.
• Διατήρηση του ελέγχου των δήμων, όπου αυτό είναι λειτουργικό, και ενίσχυση μέσω συνεργατικών σχημάτων (π.χ. διαδημοτικές ΥΔΟΜ).
• Καθολική εποπτεία και τεχνική υποστήριξη από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, ώστε να εξασφαλίζεται ενιαία εφαρμογή της νομοθεσίας.
Οι πολεοδομίες είναι κρίσιμος θεσμός για το κράτος δικαίου, την οικονομία, το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής. Η επαναφορά της εμπιστοσύνης των πολιτών περνά μέσα από ένα σοβαρό και τεκμηριωμένο σχέδιο επανεκκίνησης, και όχι απλώς με διαχειριστικές προσαρμογές κάτω από το βάρος των σκανδάλων.
