Ημέρες εορτών και ο περισσότερος πληθυσμός της Ελλάδας χρησιμοποιεί το επαρχίακό οδικό δίκτυο επιστρέφοντας στους τόπους καταγωγής του.
Το 2024 όμως καταγράφεται ως μία από τις χειρότερες χρονιές για την οδική ασφάλεια στην Ελλάδα. Οι θάνατοι από τροχαία δυστυχήματα αυξήθηκαν αισθητά, σηματοδοτώντας μια ανησυχητική ανατροπή της πτωτικής πορείας που είχε σημειωθεί τα τελευταία χρόνια. Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η κατάσταση στο επαρχιακό οδικό δίκτυο, όπου ο συνδυασμός ελλιπούς συντήρησης, παλαιότητας και έλλειψης σύγχρονων υποδομών δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα για οδηγούς και επιβάτες.
Οι επαρχιακοί δρόμοι σε πολλές περιοχές της χώρας, από την ηπειρωτική Ελλάδα μέχρι τα νησιά, θυμίζουν περισσότερο μονοπάτια παρά ασφαλείς οδικές αρτηρίες. Λακκούβες, έλλειψη διαγράμμισης, κακή ορατότητα, καταρρεύσεις πρανών, έλλειψη φωτισμού και ανύπαρκτα στηθαία ασφαλείας είναι καθημερινό φαινόμενο.
Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. και της Τροχαίας, μεγάλο ποσοστό των θανατηφόρων τροχαίων το 2024 συνέβη σε δρόμους εκτός αυτοκινητοδρόμων – και ειδικότερα σε επαρχιακές οδούς. Σε πολλές περιπτώσεις, το ίδιο το οδόστρωμα αποτέλεσε τον «σιωπηλό δολοφόνο»: κακοσυντηρημένο, γλιστερό, χωρίς προειδοποιητική σήμανση ή με αλλοιωμένα οπτικά και ηχητικά μέσα ασφάλειας.
Μέχρι το τέλος Μαρτίου 2024, είχαν καταγραφεί πάνω από 150 νεκροί σε τροχαία δυστυχήματα, αριθμός αυξημένος κατά περίπου 12% σε σχέση με το αντίστοιχο περσινό διάστημα. Οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, υπογραμμίζοντας ότι η κακή κατάσταση των δρόμων, μαζί με την έλλειψη επαρκούς αστυνόμευσης και εκπαίδευσης οδηγών, δημιουργούν ένα πλαίσιο ανασφάλειας, ιδιαίτερα στην περιφέρεια.
Πρόκειται για μια πολυπαραγοντική κρίση: στην οποία εμπλέκονται τόσο οι αρμοδιότητες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης όσο και η ευθύνη του κεντρικού κράτους να διαθέτει επαρκείς πόρους για συντήρηση και αναβάθμιση.
Το Υπουργείο Εσωτερικών έχει αναγνωρίσει την ανάγκη παρέμβασης και, σε συνεργασία με τις Περιφέρειες, έχει δρομολογήσει ένα νέο κύκλο χρηματοδότησης για έργα αγροτικής και επαρχιακής οδοποιίας, μέσω των Προγραμμάτων “Αντώνης Τρίτσης” και “Φιλόδημος ΙΙ”.
Στο πλαίσιο αυτό:
• Εγκρίθηκαν κονδύλια άνω των 300 εκατομμυρίων ευρώ για την περίοδο 2023–2025.
• Προτεραιότητα δίνεται σε έργα που αυξάνουν την οδική ασφάλεια, όπως διαπλατύνσεις δρόμων, αντικατάσταση οδοστρωμάτων, κατασκευή τοιχίων αντιστήριξης, τοποθέτηση φωτισμού LED και έξυπνης σήμανσης.
• Ειδική μέριμνα υπάρχει για απομακρυσμένες ορεινές και νησιωτικές περιοχές, οι οποίες συχνά παραμελούνται λόγω του κόστους.
Παρά τις εξαγγελίες όμως, πολλοί δήμοι και περιφέρειες δηλώνουν αδυναμία να ωριμάσουν έργα, λόγω υποστελέχωσης τεχνικών υπηρεσιών και γραφειοκρατικών εμποδίων. Έτσι, ακόμη και διαθέσιμα κονδύλια κινδυνεύουν να παραμείνουν ανεκμετάλλευτα.
Η επίλυση του προβλήματος δεν μπορεί να βασιστεί μόνο στη χρηματοδότηση. Απαιτείται:
• Εθνικός χάρτης επικινδυνότητας του οδικού δικτύου, ώστε οι παρεμβάσεις να γίνονται βάσει πραγματικών αναγκών.
• Ενίσχυση των τεχνικών υπηρεσιών των ΟΤΑ με μόνιμο προσωπικό και σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία παρακολούθησης.
• Ετήσια συντήρηση και διαρκής αξιολόγηση των παρεμβάσεων.
• Καμπάνιες οδικής ασφάλειας με έμφαση στην επαρχιακή και αγροτική οδηγική κουλτούρα.
Η ευθύνη των Δήμων για το οδικό δίκτυο και οι ποινικές συνέπειες για τους αιρετούς
Η ασφάλεια του οδικού δικτύου δεν είναι μόνο θέμα υποδομών και χρηματοδοτήσεων· είναι και θέμα ευθύνης. Στην Ελλάδα, οι Δήμοι έχουν αρμοδιότητες για τη συντήρηση σημαντικού μέρους του οδικού δικτύου εντός των διοικητικών τους ορίων. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, η αδράνεια ή η αμέλεια μπορεί να οδηγήσει σε ποινικές και αστικές ευθύνες για τους αιρετούς, όταν οι ελλείψεις στο οδικό δίκτυο συμβάλουν σε ατυχήματα ή δυστυχήματα.
Σύμφωνα με τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας και τη νομοθεσία για την Τοπική Αυτοδιοίκηση (Ν. 3852/2010, Καλλικράτης), οι Δήμοι είναι αρμόδιοι για:
• Τη δημοτική οδοποιία (δημοτικοί δρόμοι, δρόμοι οικισμών, πρόσβαση σε πλατείες, σχολεία, ΚΑΠΗ, τοπικές επιχειρήσεις κ.ά.).
• Τη συντήρηση και καθαρισμό των δρόμων αυτών (λακκούβες, διαγράμμιση, οδοφωτισμός, σήμανση).
• Τη διαχείριση της κυκλοφορίας σε δρόμους εντός των ορίων τους.
• Την άμεση επισήμανση επικινδύνων σημείων και τη λήψη προσωρινών μέτρων ασφάλειας, εφόσον δεν έχει ολοκληρωθεί η αποκατάσταση.
Ποινικές ευθύνες αιρετών: Όταν η παράλειψη γίνεται έγκλημα
Όταν ένας Δήμος παραμελεί τη συντήρηση του οδικού του δικτύου και από αυτήν την αμέλεια προκύψει ατύχημα ή δυστύχημα, τότε ο Δήμαρχος, ο Αντιδήμαρχος Τεχνικών Υπηρεσιών και άλλοι εμπλεκόμενοι υπάλληλοι μπορεί να βρεθούν αντιμέτωποι με ποινικές διώξεις.
Οι βασικές κατηγορίες περιλαμβάνουν:
• Ανθρωποκτονία από αμέλεια (άρθρο 302 ΠΚ)
• Σωματική βλάβη από αμέλεια (άρθρα 314–315 ΠΚ)
• Παράβαση καθήκοντος (άρθρο 259 ΠΚ)
Για παράδειγμα, σε περιπτώσεις όπου πολίτης σκοτώθηκε ή τραυματίστηκε λόγω απουσίας στηθαίου, φθαρμένου οδοστρώματος ή έλλειψης φωτισμού, έχουν υπάρξει καταδίκες αιρετών και δημοτικών υπαλλήλων, όταν διαπιστώθηκε ότι γνώριζαν την επικινδυνότητα αλλά δεν έλαβαν μέτρα.
Η νομολογία είναι σαφής: “Είχαν γνώση και δεν έπραξαν”
Δικαστικές αποφάσεις των τελευταίων ετών επιβεβαιώνουν ότι η παθητικότητα των ΟΤΑ μπορεί να έχει ποινικές συνέπειες. Ενδεικτικά:
• Δήμαρχος και Αντιδήμαρχος καταδικάστηκαν διότι δεν αποκατέστησαν εγκαίρως σοβαρές ζημιές σε αγροτικό δρόμο, ενώ είχαν λάβει σχετικές αναφορές από πολίτες και Τεχνική Υπηρεσία.
• Τεχνικός προϊστάμενος του Δήμου τιμωρήθηκε για συνδρομή σε θανατηφόρο τροχαίο, επειδή είχε αρχειοθετήσει αναφορές για κακοσυντηρημένο σημείο χωρίς ενέργειες.
Οι ποινές μπορεί να είναι φυλάκιση με αναστολή ή και χρηματικά πρόστιμα, ενώ παράλληλα, οι Δήμοι ενδέχεται να καταβάλουν αποζημιώσεις μέσω αγωγών από συγγενείς θυμάτων ή τραυματιών.
Τι μπορούν να κάνουν οι Δήμοι για να προστατευθούν και να προστατεύσουν τους πολίτες
- Καταγραφή και ψηφιακή παρακολούθηση της κατάστασης των δρόμων με φωτογραφική τεκμηρίωση.
- Σύναψη ετήσιων εργολαβιών ταχείας επέμβασης για λακκούβες, φθορές και οδοφωτισμό.
- Άμεση σήμανση επικινδύνων σημείων, ακόμα και με πρόχειρα μέσα, όταν δεν υπάρχει άμεση δυνατότητα αποκατάστασης.
- Συνεργασία με πολίτες και Κοινότητες για τη συλλογή παραπόνων μέσω ψηφιακών εφαρμογών ή τηλεφωνικών γραμμών.
- Ενεργή συνεργασία με την Περιφέρεια για τη συντήρηση επαρχιακών δρόμων εντός του αστικού ιστού.
Η ευθύνη για την οδική ασφάλεια δεν βαραίνει μόνο την Πολιτεία ή το Υπουργείο Υποδομών – βαραίνει και τους Δήμους. Όταν η αδράνεια κοστίζει ζωές, τότε η αδιαφορία μετατρέπεται σε ποινικό αδίκημα. Οι αιρετοί οφείλουν να είναι σε εγρήγορση, όχι μόνο για την προστασία των συμπολιτών τους, αλλά και για να διασφαλίσουν ότι δεν θα κληθούν οι ίδιοι να λογοδοτήσουν στη Δικαιοσύνη.
