Αρκετές εκπλήξεις επιφύλαξε η ομιλία του Υπουργού Εσωτερικών κ. Θοδωρή Λιβάνιος που παρουσίασε αναλυτικά το σχέδιο και το περιεχόμενο του νέου Κώδικα Αυτοδιοίκησης, στην κοινή συνεδρίαση της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) και της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδας (ΕΝΠΕ).
Ο Υπουργός ανέφερε ότι πρόκειται για ένα κομβικό νομοθέτημα, το οποίο ενσωματώνει και εξορθολογίζει σχεδόν 1.000 διάσπαρτες νομοθετικές ρυθμίσεις, φέρνοντας μία νέα εποχή λειτουργικότητας, διαφάνειας και αποκέντρωσης στην τοπική διακυβέρνηση.
Ο νέος Κώδικας είπε, δεν αποτελεί απλώς μια απλή κωδικοποίηση. Αντιθέτως, συνιστά τομή: δημιουργεί ένα ενιαίο, σύγχρονο και κατανοητό πλαίσιο που ρυθμίζει σε βάθος τη λειτουργία των δήμων και των περιφερειών, καλύπτοντας κρίσιμα ζητήματα όπως οι εκλογικές διαδικασίες, η κατανομή αρμοδιοτήτων, η οικονομική διαχείριση, οι μητροπολιτικές λειτουργίες και η προστασία των θεσμικών ελευθεριών των αιρετών.
Η Ιστορική Ανάγκη και η Συγκυρία
Όπως ανέλυσε ο κ. Λιβάνιος, η ανάγκη για έναν νέο Κώδικα Δήμων και Περιφερειών ήταν ώριμη εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες. Παρά τις κατά καιρούς νομοθετικές πρωτοβουλίες για συγκρότηση επιτροπών κωδικοποίησης (το 2006, το 2010, το 2014 και το 2018), ουδέποτε ολοκληρώθηκε ένα συνεκτικό έργο κωδικοποίησης.
Έως σήμερα, η τοπική αυτοδιοίκηση λειτουργούσε βάσει χιλιάδων ετερόκλητων νομοθετικών κειμένων — πολλών δεκαετιών παλαιότητας — που είχαν τροποποιηθεί δεκάδες φορές. «Υπάρχουν άρθρα που έχουν τροποποιηθεί 40 φορές μέσα σε 15 χρόνια», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Υπουργός.
Η παρούσα κυβέρνηση αποφάσισε να ολοκληρώσει επιτέλους το εγχείρημα αυτό, συγκροτώντας ειδική επιτροπή, αποτελούμενη από έμπειρα στελέχη του Υπουργείου Εσωτερικών, ανώτατους δικαστικούς λειτουργούς, στελέχη της ΚΕΔΕ και της ΕΝΠΕ, καθώς και ειδικούς εμπειρογνώμονες.
Ο Θοδωρής Λιβάνιος υπογράμμισε πως δεν ανατέθηκε η σύνταξη του Κώδικα σε ιδιωτικά γραφεία ή εταιρείες, αλλά παρέμεινε έργο των ίδιων των στελεχών της ελληνικής δημόσιας διοίκησης που γνωρίζουν τις πραγματικές ανάγκες της αυτοδιοίκησης.
Η Διαδικασία Σύνταξης του Νέου Κώδικα και Τι Περιλαμβάνει
Η διαδικασία σύνταξης του νέου Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης χαρακτηρίστηκε από διαφάνεια, συστηματικότητα και συμμετοχικότητα.
Η επιτροπή σύνταξης εργάστηκε εντατικά, ενσωματώνοντας τις παρατηρήσεις των συλλογικών οργάνων της αυτοδιοίκησης, και δημιούργησε ένα κείμενο άνω των 1.100 σελίδων, το οποίο καλύπτει σφαιρικά όλο το φάσμα λειτουργίας δήμων και περιφερειών.
Ο νέος Κώδικας δεν είναι απλώς μία απλή συλλογή υφιστάμενων ρυθμίσεων. Αντίθετα:
• Απαλείφει αντικρουόμενες ή ασαφείς διατάξεις που προκαλούσαν λειτουργικά προβλήματα στους ΟΤΑ.
• Ενσωματώνει τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής, όπως η ανάγκη για άμεση αντίδραση στις φυσικές καταστροφές και η χρήση ψηφιακών τεχνολογιών.
• Θεσπίζει νέα εργαλεία διοίκησης και λογοδοσίας.
• Ενδυναμώνει την οικονομική αυτονομία της τοπικής αυτοδιοίκησης.
• Εξορθολογίζει τη σχέση κράτους – αυτοδιοίκησης, μέσα από νέες, καθαρές αρμοδιότητες.
Ο κ. Λιβάνιος τόνισε ότι ο νέος Κώδικας δεν θα ρυθμίζει εξειδικευμένα θέματα (όπως η πολεοδομία ή η υγεία), τα οποία παραμένουν στα καθ’ ύλην υπουργεία, αλλά επικεντρώνεται αποκλειστικά στις δομές, τις αρμοδιότητες, την οικονομική λειτουργία και τη διακυβέρνηση των ΟΤΑ.
Η δομή του νέου Κώδικα περιλαμβάνει τέσσερα βασικά Βιβλία:
• 1ο Βιβλίο: Οργάνωση, εκλογές, σύστημα διακυβέρνησης και εκλογικές δαπάνες.
• 2ο Βιβλίο: Διακυβέρνηση, νομικά πρόσωπα ΟΤΑ, καταστατική θέση αιρετών και εποπτεία.
• 3ο Βιβλίο: Αρμοδιότητες Δήμων και Περιφερειών.
• 4ο Βιβλίο: Οικονομικά ΟΤΑ – Προϋπολογισμός, έσοδα, περιουσία.
Τι αλλάζει στην Οργάνωση, Διακυβέρνηση, Οικονομικά και Αρμοδιότητες
Ο Θ. Λιβάνιος παρουσίασε αναλυτικά τις ριζικές αλλαγές που φέρνει ο νέος Κώδικας στους βασικούς πυλώνες της αυτοδιοίκησης:
- Οργάνωση και Εκλογικό Σύστημα
• Εκλογή σε ένα γύρο: Εξασφαλίζεται η εκλογή δημάρχου και περιφερειάρχη σε έναν γύρο, , για μεγαλύτερη σταθερότητα και νομιμοποίηση. Το όριο δεν συγκεκριμενοποιήθηκε.
• Ηλεκτρονική Ψηφοφορία: Δίνεται η δυνατότητα ηλεκτρονικής ψήφου για δημοτικούς και περιφερειακούς συμβούλους.
• Ενοποιείται το παράβολο υποψηφιότητας: Οι υποψήφιοι συνδυασμοί και όχι οι δημοτικοί σύμβουλοι είναι που θα καταβάλλουν ένα ενιαίο χαμηλό παράβολο βάση πληθυσμού και ανεξαρτήτως αριθμού υποψηφίων.
• Καταργούνται οι αποσπάσεις λόγω εκλογής: Η εκλογή δεν θα συνεπάγεται δικαίωμα απόσπασης σε άλλη υπηρεσία.
• Αυστηροποιείται η διαδικασία για κολλήματα λόγω χρεών: Οι οφειλέτες ΟΤΑ θα ενημερώνονται άμεσα και θα έχουν ένα μήνα για την τακτοποίηση τους. - Διακυβέρνηση και Έλεγχος Νομιμότητας
• Ανεξαρτητοποίηση εποπτείας: Ο έλεγχος νομιμότητας φεύγει από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις και ανατίθεται σε νέες Αυτοτελείς Υπηρεσίες Εποπτείας ΟΤΑ.
• Εγκαθιδρύεται σύστημα ηλεκτρονικής εποπτείας: Οι αποφάσεις των ΟΤΑ θα υποβάλλονται και θα ελέγχονται μέσω ενιαίας ηλεκτρονικής πλατφόρμας.
• Θεσμοθετείται ο Γενικός Επόπτης Νομιμότητας: Θα έχει θητεία 6 ετών, επιλεγόμενος μέσω ΑΣΕΠ, για ομοιόμορφη εφαρμογή των νόμων.
• Δικαίωμα σε τοπικά ηλεκτρονικά δημοψηφίσματα: Οι ΟΤΑ θα μπορούν να προκηρύσσουν δημοψηφίσματα για τοπικά θέματα. - Αρμοδιότητες Δήμων και Περιφερειών
• Πλήρης καταγραφή αρμοδιοτήτων: Καταγράφονται αναλυτικά 400 αρμοδιότητες για τους δήμους και 736 για τις περιφέρειες.
• Τεκμήριο καθημερινότητας: Ό,τι δεν απονέμεται ρητά αλλού, ανήκει στους δήμους.
• Ειδικά διοικητικά συστήματα για ορεινούς, νησιωτικούς δήμους και μητροπολιτικές λειτουργίες Αθήνας και Θεσσαλονίκης. - Οικονομικά και Έσοδα ΟΤΑ
• Απλοποίηση διαδικασιών προϋπολογισμού: Καταργείται η υποχρέωση χωριστού τεχνικού προγράμματος, μειώνονται τα στάδια έγκρισης.
• Κεντρικό πληροφοριακό σύστημα για τα δημοτικά τέλη: Όλοι οι πολίτες θα μπορούν να βλέπουν και να πληρώνουν ηλεκτρονικά τις οφειλές τους σε οποιοδήποτε δήμο.
• Ενίσχυση της δυνατότητας άμεσης διάθεσης κονδυλίων: Ειδικά για φυσικές καταστροφές, οι δήμοι θα έχουν μικρό αποθεματικό για άμεση αντίδραση.
• Καθιέρωση ηλεκτρονικών δημοπρασιών: Καταργούνται οι φυσικές πλειοδοτικές διαδικασίες για μισθώσεις και εκμετάλλευση περιουσίας.
• Αναθεώρηση δημοτικών φόρων και τελών: Ενοποιούνται το Τέλος Ακίνητης Περιουσίας (ΤΑΠ) και ο Δημοτικός Φόρος.
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, Πειθαρχικό Δίκαιο και Επόμενα Βήματα
Ο νέος Κώδικας ενσωματώνει ισχυρά στοιχεία ψηφιακού μετασχηματισμού και διαφάνειας:
Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση
• Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα: Δημιουργείται ένα νέο ενιαίο πληροφοριακό σύστημα για τη διαχείριση δημοτικών τελών και οφειλών, εξέλιξη του ήδη υπάρχοντος GοvHub.
• Ηλεκτρονικά Δημοψηφίσματα: Οι ΟΤΑ θα μπορούν να διεξάγουν τοπικά δημοψηφίσματα ηλεκτρονικά, με στόχο τη μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών, ιδίως των νέων.
• Ηλεκτρονικός έλεγχος νομιμότητας: Οι αποφάσεις ΟΤΑ θα ανεβαίνουν ηλεκτρονικά στις Αυτοτελείς Υπηρεσίες Εποπτείας και θα ελέγχονται άμεσα χωρίς φυσική διακίνηση εγγράφων.
• Διαχείριση παραβάσεων ΚΟΚ: Αναβαθμίζεται το σύστημα διαχείρισης κλήσεων και προστίμων για τα τροχαία παραπτώματα μέσω ενιαίας πλατφόρμας.
Πειθαρχικό Δίκαιο
• Κεντρικό Πειθαρχικό Συμβούλιο: Δημιουργείται νέο Πειθαρχικό Συμβούλιο που θα εξετάζει όλες τις πειθαρχικές υποθέσεις αιρετών, με ταχεία διαδικασία.
• Εξαίρεση Αντιδημάρχων και Αντιπεριφερειαρχών από συνοπτικές διαδικασίες (όπως αυτόφωρες συλλήψεις για ευθύνες που δεν αφορούν ποινικά αδικήματα αλλά διοικητικές παραλείψεις).
• Ενίσχυση της προστασίας των αιρετών: Εξασφαλίζεται ότι δεν θα τίθενται σε αργία χωρίς καταδικαστική απόφαση ή περιοριστικό όρο.
Οι Προοπτικές Εφαρμογής και το Επόμενο Βήμα
Ο Θ. Λιβάνιος υπογράμμισε ότι στόχος είναι να κατατεθεί και να ψηφιστεί ο νέος Κώδικας πριν από τις θερινές διακοπές του 2024.
Ωστόσο, η ψήφιση δεν αποτελεί το τέλος της διαδικασίας.
Ακολουθεί:
• Μεγάλο πρόγραμμα επιμόρφωσης για τους αιρετούς και τα υπηρεσιακά στελέχη των ΟΤΑ, μέσω ΕΚΔΔΑ και ΕΕΤΑΑ, για την εκμάθηση όλων των νέων ρυθμίσεων.
• Έκδοση εγκυκλίων και οδηγιών για κάθε νέο θεσμικό και λειτουργικό ζήτημα που εισάγεται.
• Προσαρμογή των πληροφοριακών συστημάτων στις νέες ανάγκες που προκύπτουν από τον Κώδικα.
• Συνεχής υποστήριξη από το Υπουργείο Εσωτερικών ώστε να λυθούν πρακτικά ζητήματα εφαρμογής.
Ο Υπουργός ξεκαθάρισε ότι ο νέος Κώδικας δεν είναι το τέλος μιας μεταρρύθμισης. Είναι η αρχή μιας νέας πορείας, που θα επιτρέψει στην αυτοδιοίκηση να διαμορφώσει ένα νέο αναπτυξιακό και κοινωνικό ρόλο στο σύγχρονο ελληνικό κράτος.
