Με αφορμή τη συζήτηση της ΕΕ για τη δυναμική του citizen science στη διαμόρφωση πολιτικών και δεδομένων
Η “επιστήμη των πολιτών” (citizen science) αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στο ευρωπαϊκό οικοσύστημα δεδομένων και διακυβέρνησης. Όπως τονίζεται και στο πρόσφατο άρθρο του data.europa.eu, πρόκειται για μια στρατηγική που ενισχύει τη δημοκρατία των δεδομένων, εμπλέκει ενεργά τους πολίτες στη συλλογή και ανάλυση πληροφοριών, και δημιουργεί νέους δρόμους για καινοτόμες δημόσιες πολιτικές. Για τους δήμους, αποτελεί μια εξαιρετική ευκαιρία να βελτιώσουν τη λήψη αποφάσεων, να ενδυναμώσουν τη σχέση με τους δημότες και να αντιμετωπίσουν τοπικές προκλήσεις με τεκμηριωμένο και συμμετοχικό τρόπο.
Τι είναι το citizen science;
Το citizen science είναι η συμμετοχή μη επαγγελματιών επιστημόνων –δηλαδή απλών πολιτών– σε ερευνητικές ή καταγραφικές επιστημονικές δραστηριότητες. Από τη μέτρηση της ποιότητας του αέρα και του νερού, έως την παρακολούθηση της βιοποικιλότητας ή την καταγραφή τοπικών προβλημάτων (λακκούβες, ανεπαρκής φωτισμός, αδέσποτα), η επιστήμη των πολιτών συνδυάζει τεχνολογία, κοινωνική συμμετοχή και δεδομένα.
Πώς μπορούν οι Δήμοι να αξιοποιήσουν το citizen science
1. Περιβαλλοντική παρακολούθηση με εργαλεία χαμηλού κόστους
Οι δήμοι μπορούν να εξοπλίσουν πολίτες ή σχολεία με αισθητήρες (π.χ. ποιότητας αέρα ή στάθμης θορύβου) και να δημιουργήσουν ανοιχτές βάσεις δεδομένων, αξιοποιώντας εργαλεία όπως το OpenSenseMap. Η τοπική αυτοδιοίκηση αποκτά έτσι πρόσβαση σε real-time δεδομένα και γεωχωρική καταγραφή χωρίς την ανάγκη πολύπλοκων προμηθειών.
2. Συμμετοχή στη χάραξη πολιτικής
Το citizen science δεν αφορά μόνο συλλογή δεδομένων. Μέσα από οργανωμένες δράσεις (π.χ. δημοτικά hackathons ή εργαστήρια πολιτών), οι κάτοικοι μπορούν να συνδιαμορφώνουν προτάσεις πολιτικής στη βάση των ευρημάτων που προκύπτουν από τις δικές τους μετρήσεις.
3. Ενίσχυση διαφάνειας και λογοδοσίας
Η δημοσίευση των αποτελεσμάτων και η ανοικτή πρόσβαση στα δεδομένα που συλλέγουν οι πολίτες μπορεί να ενισχύσει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Οι δήμοι μπορούν να φιλοξενούν τις πληροφορίες σε ανοικτές πλατφόρμες ή διασυνδέσεις με την πύλη data.gov.gr.
4. Εκπαίδευση και ενδυνάμωση της τοπικής κοινωνίας
Σε συνεργασία με σχολεία, τοπικούς συλλόγους και επιστήμονες, οι δήμοι μπορούν να οργανώσουν εκπαιδευτικά προγράμματα ώστε οι δημότες να αποκτήσουν βασικές γνώσεις συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων. Έτσι, το citizen science γίνεται εργαλείο δια βίου μάθησης και ενεργού πολιτειότητας.
5. Αξιοποίηση ευρωπαϊκών εργαλείων και πλατφορμών
Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει ενεργά το citizen science μέσω πλατφορμών όπως η EU-Citizen.Science και η European Open Science Cloud (EOSC). Οι δήμοι μπορούν να συμμετάσχουν σε κοινά έργα, να αναζητήσουν συνεργασίες και να αξιοποιήσουν πόρους για να ενσωματώσουν τέτοιες πρακτικές στην καθημερινή λειτουργία τους.
Η ενσωμάτωση της επιστήμης των πολιτών στην τοπική διακυβέρνηση δεν αποτελεί μόνο μια καινοτόμα πρακτική. Είναι ένα εργαλείο δημοκρατικής ανανέωσης, ενδυνάμωσης της εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους και πολιτών, και αναβάθμισης της αποτελεσματικότητας της τοπικής διοίκησης. Οι δήμοι που θα επενδύσουν σε τέτοιες δράσεις θα βρουν συμμάχους σε ανθρώπους που νοιάζονται για την πόλη τους — και αυτό είναι η ισχυρότερη εγγύηση για μια βιώσιμη, συμμετοχική και έξυπνη αυτοδιοίκηση.
Οι πολίτες έχουν γίνει σημαντικοί πάροχοι δεδομένων. Η πλατφόρμα της Ευρωπαϊκής Επιστήμης των Πολιτών (ECS) είναι ένας κεντρικός κόμβος που προσφέρει μια επισκόπηση άνω των 300 έργων επιστήμης των πολιτών σε όλη την ΕΕ. Η ESC επιδιώκει να δημιουργήσει μια παγκοσμίως συνδεδεμένη, χωρίς αποκλεισμούς και ισχυρή κοινότητα πολιτών επιστημόνων για την προώθηση της κοινωνικής αλλαγής στην Ευρώπη. Για παράδειγμα, το έργο «Παρατηρητήριο Πολιτών για την Ξηρασία» επικεντρώνεται στην παρακολούθηση της διαχείρισης του νερού και της ξηρασίας, καθώς και στον αντίκτυπό τους στο περιβάλλον και την κοινωνία. Οι επιστήμονες-πολίτες συμμετέχουν συλλέγοντας και μοιράζοντας πληροφορίες σχετικά με την ξηρασία στο περιβάλλον τους. Αυτοί οι πολίτες παρέχουν τοπικά δεδομένα που διαφορετικά μπορεί να μην ήταν διαθέσιμα, παίζοντας βασικό ρόλο στην επιτυχία του έργου.
Τα ανοιχτά και FAIR (Οικονομικά, Προσβάσιμα, Διαλειτουργικά και Επαναχρησιμοποιήσιμα) δεδομένα αποτελούν πρωταρχικό στόχο του ECS. Αναφέρεται στη διάθεση του κοινού στη γνώση και τα δεδομένα, επιτρέποντας στους ανθρώπους να συμμετέχουν στην έρευνα χωρίς περιορισμένη πρόσβαση στα δεδομένα. Αυτό ευθυγραμμίζεται με τους στόχους του data.europa.eu, το οποίο επιδιώκει επίσης να καταστήσει τα δεδομένα ανοιχτά προσβάσιμα. Κάνοντας την έρευνα πιο συμπεριληπτική και προσβάσιμη, η επιστήμη των πολιτών βοηθά στη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των επιστημόνων και του κοινού, προωθώντας μια πιο συνεργατική και ενημερωμένη κοινωνία. Η γεφύρωση αυτού του χάσματος αυξάνει τη συμμετοχή και την ευαισθητοποίηση των πολιτών.
